Fischer Joschka Αντίο: Pax Americana

 

Οι ΗΠΑ δεν είναι μπορούν ή δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν τις ασύμμετρες συγκρούσεις και η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για τη συλλογική ασφάλεια

Μαχητές του ISIL στη Ράκα. Η κρίση στο Ιράκ είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της μη επέμβασης της Δύσης στον συριακό εμφύλιο πόλεμο

Οι χαοτικές συνέπειες της σταδιακής διάλυσης της Pax Americana γίνονται όλο και πιο σαφείς. Για επτά δεκαετίες οι Ηνωμένες Πολιτείες διασφάλισαν ένα παγκόσμιο πλαίσιο, το οποίο - όσο και αν ήταν ατελές, και ανεξάρτητα από το πόσα λάθη έκανε η υπερδύναμη - εγγυήθηκε γενικά ένα ελάχιστο επίπεδο σταθερότητας.
Το λιγότερο που μπορούμε να πούμε είναι ότι η Pax Americana ήταν ένα βασικό συστατικό της δυτικής ασφάλειας. Αλλά οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον πρόθυμες ή ικανές να είναι ο παγκόσμιος χωροφύλακας.

Η συγκλονιστική συσσώρευση κρίσεων και συγκρούσεων που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα - στην Ουκρανία, το Ιράκ, τη Συρία, τη Γάζα και τη Λιβύη - συνδέεται με τη νέα στάση της Αμερικής. Σε περίπτωση που ξεσπάσει κρίση σε μια άλλη σεισμική ζώνη της παγκόσμιας πολιτικής - δηλαδή, στην Ανατολική Ασία - ο κόσμος θα αντιμετωπίσει μια παγκόσμια καταστροφή λόγω της συγχρονικότητας πολλών περιφερειακών κρίσεων.

Ο διπολικός κόσμος του Ψυχρού Πολέμου πέρασε πια στην Iστορία. Ο υιός Τζορτζ Μπουςσπατάλησε, «έκαψε» τη σύντομη στιγμή που η Αμερική ήταν η μόνη αληθινή υπερδύναμη. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση έχει μέχρι στιγμής οδηγήσει σε ένα πλαίσιο για την παγκόσμια διακυβέρνηση. Ισως βρισκόμαστε στη μέση μιας χαοτικής διαδικασίας που θα οδηγήσει σε μια νέα διεθνή τάξη - ή, πιο πιθανό, βρισκόμαστε μόνο στην αρχή αυτής της διαδικασίας.

Η συζήτηση για μια μελλοντική παγκόσμια τάξη λαμβάνει χώρα κατά κύριο λόγο στη Δύση - συγκεκριμένα, στη Βόρεια Αμερική και στην Ευρώπη. Καθώς οι αναδυόμενες δυνάμεις προσπαθούν σε μεγάλο βαθμό να προσαρμόσουν τις στρατηγικές τους θέσεις στις εθνικές επιδιώξεις και στα συμφέροντά τους, είναι απρόθυμες ή ανίκανες να εκφράσουν τις ιδέες και τους δεσμευτικούς κανόνες που πρέπει να διέπουν μια νέα διεθνή τάξη.

Με τι μοιάζει, για παράδειγμα, μια κινεζική ή ινδική συνταγή για μια νέα παγκόσμια τάξη; (Υπό το φως των γεγονότων στην Aνατολική Ουκρανία, είναι ίσως σκόπιμο να μη ρωτήσουμε πολύ επίμονα για τις απόψεις της Ρωσίας.) Η παλαιά διατλαντική Δύση φαίνεται να είναι μόνη από αυτή την άποψη και ως εκ τούτου εξακολουθεί να είναι απαραίτητη για τη διατήρηση της παγκόσμιας σταθερότητας.

Ιδεαλισμός εναντίον ρεαλισμού, αξίες εναντίον συμφερόντων

Και όμως, η συχνότητα των κρίσεων έχει επίσης αναβιώσει στις δυτικές χώρες μια παλαιά, θεμελιώδη κανονιστική σύγκρουση μεταξύ ιδεαλισμού και ρεαλισμού, δηλαδή ανάμεσα σε μια εξωτερική πολιτική που βασίζεται σε αξίες και σε μια άλλη που βασίζεται σε συμφέροντα.

Αν και έχει γίνει σαφές εδώ και καιρό ότι τα δυτικά κράτη βασίζονται και στις δύο, η αντίθεση, όσο τεχνητή και αν είναι, έχει έλθει για άλλη μία φορά στο προσκήνιο.

Η κρίση στο Ιράκ και η τρομακτική βία του Ισλαμικού Κράτους (IS) εκεί και στη Συρία είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της μη επέμβασης της Δύσης στον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Οι «ρεαλιστές» της εξωτερικής πολιτικής αντιτίθενται σε μια δήθεν ιδεαλιστική «ανθρωπιστική» παρέμβαση. Τα αποτελέσματα είναι πλέον σαφή: μια ανθρωπιστική καταστροφή και μια σοβαρή πρόκληση για την αραβική Μέση Ανατολή, όπως την ξέραμε τον περασμένο αιώνα.

Η διαμάχη στην Ευρώπη σχετικά με τον εξοπλισμό των Κούρδων φαίνεται παράξενη υπό το πρίσμα της κατάστασης στο Ιράκ. Μπροστά στα μάτια μας το IS απειλεί να σκοτώσει ή να υποδουλώσει όλα τα μέλη των θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων που δεν προσηλυτίζονται αμέσως στο πιο αδιάλλακτο ισλάμ ή δεν φεύγουν μακριά. Με τον κόσμο να βλέπει το IS να απειλεί με γενοκτονία, η ανάληψη δράσης είναι μια ηθική υποχρέωση. Ερωτήσεις που αφορούν, για παράδειγμα, τι θα συμβεί όταν τελειώσουν οι μάχες με τα όπλα που θα δοθούν στους Κούρδους είναι δευτερεύουσας σημασίας.

Από την άποψη της realpolitik, το επιχείρημα αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι ο εθνικός στρατός του Ιράκ είναι ανίκανος να νικήσει το IS, ενώ οι κουρδικές πολιτοφυλακές θα μπορούσαν - αλλά μόνο αν είναι εξοπλισμένες με σύγχρονα όπλα. Μια νίκη για το IS στο Βόρειο Ιράκ, ή και μόνο η κατάληψη του Ερμπίλ, της πρωτεύουσας της Κουρδικής Περιφερειακής Κυβέρνησης, δεν θα προκαλούσε απλώς μια μεγάλη ανθρωπιστική καταστροφή. Θα δημιουργούσε επίσης μια τεράστια πολιτική απειλή για την ευρύτερη Μέση Ανατολή και την παγκόσμια ειρήνη.

Ετσι, η σύνδεση αξιών και συμφερόντων είναι αυτονόητη και η σύγκρουση για τις θεμελιώδεις αρχές της εξωτερικής πολιτικής χάνει κάθε νόημα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την Ευρωπαϊκή Ενωση. Μια Μέση Ανατολή με ένα βάναυσο, ανεξέλεγκτο τρομοκρατικό κράτος στο κέντρο της θα ήταν μια άμεση απειλή για την ασφάλεια της γειτονικής Ευρώπης. Γιατί λοιπόν να μη βοηθήσουμε εκείνους που είναι πρόθυμοι και ικανοί να αντιμετωπίσουν αυτόν τον κίνδυνο στο Ιράκ;

Οπως οι θρησκευτικοί πόλεμοι στην Ευρώπη του 16ου και του 17ου αιώνα

 Αλλά μπορεί άραγε να αναλάβει μόνη της η Δύση την ευθύνη για τη διατήρηση της παγκόσμιας τάξης, δεδομένου του αριθμού και της φύσης των κρίσεων που αντιμετωπίζει;

Οι περισσότερες από αυτές τις συγκρούσεις δεν γίνονται μεταξύ κρατών. Είναι ασύμμετρες συγκρούσεις, για τις οποίες οι δυτικές κοινωνίες - συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ - δεν είναι εξοπλισμένες. Αυτές οι συγκρούσεις επιδεινώνονται περαιτέρω από τη σκληρότητα που χαρακτηρίζει τους θρησκευτικούς πολέμους - ακριβώς όπως συνέβη στην Ευρώπη τον 16ο και τον 17ο αιώνα.

Αλλά ποια είναι η εναλλακτική λύση, εκτός από την επιτάχυνση του χάους, τον πολλαπλασιασμό των κινδύνων ασφαλείας και τις ανθρωπιστικές καταστροφές; Για τη Δύση - και πρώτα απ' όλα για την Ευρώπη - αυτό το δίλημμα είναι αναπόφευκτο.

Η συσσώρευση των κρίσεων σήμερα, η οποία συνοδεύεται από τη στρατηγική κόπωση της Αμερικής, υποχρεώνει την ΕΕ να καθορίσει ποιον ρόλο θα διαδραματίσει στο μέλλον της δυτικής - και της παγκόσμιας - σταθερότητας. Αν οι ΗΠΑ δεν μπορούν πλέον να φέρουν το βάρος της Pax Americana, η Ευρώπη πρέπει να κάνει περισσότερα για τη συλλογική ασφάλεια.

Αλλά η Ευρώπη δεν μπορεί να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την παγκόσμια τάξη και σταθερότητα χωρίς την πολιτική ενοποίηση. Δυστυχώς, πάρα πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες δεν μπορούν - ή δεν θέλουν - να το καταλάβουν αυτό.

Ο κ. Γιόσκα Φίσερ ήταν υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας το διάστημα 1998-2005 και υπήρξε ιστορικός ηγέτης του Κόμματος των Πρασίνων επί 20 χρόνια.

ΒΗΜΑ