Όπως τα ανατομικά χαρακτηριστικά, έτσι και τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά, δεν είναι αιώνια. Οι συνθήκες του περιβάλλοντος, οι οποίες διατηρούν την μονιμότητα των χαρακτηριστικών αυτών, ούτε αυτές υπάρχουν για πάντα. Εάν δε συμβεί, να μεταβληθεί το περιβάλλον αυτό, τα στοιχεία της πνευματικής ιδιοσυστασίας, κάτω από την επίδραση του περιβάλλοντος, υφίστανται οπισθοδρομικές μεταμορφώσεις που τα οδηγούν στην εξαφάνιση. Σύμφωνα με τους βιολογικούς νόμους, εφαρμόσιμους τόσο στα εγκεφαλικά κύτταρα όσο και στα κύτταρα του υπολοίπου σώματος και οι οποίοι παρατηρούνται σ’ όλα τα ζώα, τα όργανα δαπανούν πολύ λιγότερο χρόνο για να εξαφανισθούν, απ’ ότι τους χρειάζεται για να διαμορφωθούν. Κάθε όργανο, που πέφτει σε αχρησία, όχι πολύ μετά, αδυνατεί να λειτουργήσει.
…..
Η πνευματική ιδιοσύνθεση των όντων δεν είναι δυνατόν να ξεφύγει από τους βιολογικούς νόμους. Το εγκεφαλικό κύτταρο που ασκείται, παύει να λειτουργεί και διανοητικές διαθέσεις που χρειάσθηκαν αιώνες ολόκληρους για να διαμορφωθούν, μπορεί πολύ γρήγορα να χαθούν. Η ανδρεία, η πρωτοβουλία, η ενεργητικότητα, το επιχειρηματικό πνεύμα και διάφορες άλλες χαρακτηριστικές ιδιότητες, όταν δεν τους παρουσιάζεται η ευκαιρία να εξασκηθούν-έστω κι αν ο χρόνος αποκτήσεως είναι ελάχιστος - είναι δυνατόν να εξαλειφθούν πολύ γρήγορα.
…….
Έτσι εξηγείται γιατί ένας λαός χρειάζεται πάντοτε πολύ μεγάλο χρόνο για να ανυψωθεί σε μεγάλο βαθμό ηθικής μορφώσεως και μερικές φορές απαιτείται τόσο ελάχιστος χρόνος για να καταπέσει στο βάραθρο της παρακμής.
Όταν μελετήσει κανείς τα αίτια που αλληλοδιαδόχως οδήγησαν στην καταστροφή διαφόρους λαούς, όπως οι Πέρσες και οιΡωμαίοι, για τους οποίους μας διηγείται η Ιστορία, ανακαλύπτει ότι ο θεμελιώδης παράγων που οδήγησε στην πτώση τους, ήταν πάντοτε κάποια μεταβολή της ψυχικής τους ιδιοσυνθέσεως, η όποια προήλθε από την ταπείνωση του χαρακτήρα τους. Κανένας από τους λαούς αυτούς δεν εξαφανίστηκε, λόγω ελαττώσεως της ιδιοφυίας του. Ο μηχανισμός της αποσυνθέσεως όλων των πολιτισμών του παρελθόντος υπήρξε πανομοιότυπος και μάλιστα τόσο πανομοιότυπος, ώστε να μας εξαναγκάσει να διερωτηθούμε, όπως ο ποιητής, που αναρωτιόταν αν η ιστορία, που αποτελείται από τόσα βιβλία, δεν αποτελείται παρά μόνον από μια σελίδα.
Ένας λαός, όταν φθάνει σ' έναν ορισμένο βαθμό πολιτισμού και δυνάμεως, πείθεται πλέον, ότι δεν θα προσβληθεί από τους γείτονές του και αρχίζει να απολαμβάνει τα ευεργετήματα της ειρήνης και της ευημερίας, τα οποία παρέχει ο πλούτος. Οιστρατιωτικές του αρετές όμως εξαφανίζονται, εξ αιτίας της υπερβολικής αναπτύξεως του πολιτισμού, ο οποίος δημιουργεί καινούριες ανάγκες και αναπτύσσει την φιλαυτία. Οι δε πολίτες, μη έχοντας άλλο ιδανικό εκτός από την πρώιμη απόλαυση των γρήγορα αποκτηθέντων αγαθών, εγκαταλείπουν την διοίκηση των δημοσίων υποθέσεων στο κράτος και έτσι όχι πολύ μετά χάνουν τις πρώην ιδιότητες, με τις όποιες δημιούργησαν το μεγαλείο τους.
Τότε γειτονικά βαρβαρικά φύλα, πού έχουν ελάχιστες ανάγκες, αλλά ισχυρότατα ιδανικά, εισβάλλουν στην χώρα του αρκετά πολιτισμένου λαού και διαμορφώνουν νέο πολιτισμό, από τα απομεινάρια εκείνου που κατέστρεψαν. Έτσι, παρ’ όλη την ισχυρή οργάνωση των Ρωμαίων και των Περσών, οι μεν βάρβαροι κατέστρεψαν την αυτοκρατορία των πρώτων, οι δε Άραβες την των δευτέρων. Και δεν ήταν βέβαια η ευφυΐα που έλλειπε στους ηττηθέντες λαούς. Από την άποψη αυτή δεν είναι δυνατή καμιά σύγκριση ανάμεσα στους κατακτηθέντες και στους κατακτητές.
…..
Οι Ρωμαίοι των παλαιών χρόνων είχαν ασθενέστατες ανάγκες και ισχυρότατο ιδανικό. Το ιδανικό - το μεγαλείο της Ρώμης - δέσποζε απολύτως στις ψυχές τους και κάθε πολίτης ήταν έτοιμος να θυσιάσει σ’ αυτό την οικογένεια, την περιουσία και την ζωή του. Όταν η Ρώμη έγινε το κέντρο του κόσμου, κατελήφθη από ξένους που έφθασαν από παντού και στους οποίους έδωσε επιπλέον τα δικαιώματα του Ρωμαίου πολίτη. Αναζητώντας μόνον απολαύσεις και πολυτέλειες, οι ξένοι ελάχιστα ενδιαφέρονταν για την δόξα της. Η μεγάλη πόλις έγινε τότε έναςαπέραντος ξενώνας, αλλά δεν ήταν πια η Ρώμη. Η πόλις φαινόταν ζωηρότατη ακόμη, αλλά η ψυχή της ήταν από πολλά χρόνια πεθαμένη.
…..
Οφείλομε να αναγνωρίσουμε ότι τα μεγαλύτερα Ευρωπαϊκά έθνη απειλούνται, όσον αφορά την ζωτικότητά τους, από μια καταφανέστατη και σημαντική παρακμή.
Κάθε μέρα χάνουν την πρωτοβουλία τους, την ενεργητικότητα και την θέλησή τους, καθώς και την ικανότητα προς δράση. Η ικανοποίηση των υλικών τους αναγκών, που αυξάνονται καθημερινώς, τείνει να γίνει το μοναδικό τους ιδανικό. Η οικογένεια διαλύεται, τα κοινωνικά υποστηρίγματα τρίζουν επικίνδυνα. Η δυσαρέσκεια και η καχεξία εξαπλώνονται και φωλιάζουν σ’ όλες τις τάξεις, από τις πιο πλούσιες μέχρι και τις πιο φτωχές. Κι’ όπως το πλοίο που έχασε την πυξίδα του χτυπιέται και σύρεται από τους ανέμους εδώ και εκεί, έτσι και ο άνθρωπος της σημερινής εποχής πλανάται στο διάστημα, έτσι στην τύχη, εκεί πού κάποτε κατοικούσαν οι θεοί και που σήμερα είναι έρημα, εξ αιτίας της επιστήμης. Αυτός που έχασε την πίστη, έχασε και την ελπίδα. Και ο όχλος έγινε ευερέθιστος και ξεσηκώνεται πολύ εύκολα, κανένα εμπόδιο δεν μπορεί να τον σταματήσει και φαίνεται καταδικασμένος να ταλαντεύεται, ανάμεσα στηνμανιασμένη αναρχία και στον βαρύτατο δεσποτισμό….Τον ξεσηκώνουν με λέξεις δίχως νόημα…πείθονται τυφλά στους πιο άσημους πολιτικάντηδες και στους πιο ηλίθιους δεσπότες…. Η νεολαία παραιτείται όλο και πιο πολύ, από τα επαγγέλματα τα όποια απαιτούν κρίση, πρωτοβουλία, ενεργητικότητα, προσωπικές προσπάθειες και προπάντων θέληση. Οι ελάχιστες ευθύνες την κατατρομάζουν. Ο σκοτεινός ορίζοντας των έμμισθων λειτουργών του Κράτους της φθάνει.
Η ενεργητικότητα και η δραστηριότητα αντικαταστάθηκαν στο μεν κράτος με συζητήσεις κενές περιεχομένου μεταξύ των πολιτικών ανδρών, στην δε μάζα με καθημερινές διαφωνίες και ενθουσιασμούς και, τέλος στην τάξη των διανοουμένων, με κάποιο είδος κλαψιάρικης αισθηματικότητας, τελείως αδύναμης και αμφίβολης και με ωχρές διαλέξεις για τις ταλαιπωρίες και τα βάσανα τής ζωής. Παντού καλλιεργείται ένας απεριόριστος φιλοτομαρισμός. Οι συνειδήσεις συνθηκολογούν, η δε ηθικότητα σιγά-σιγά πέφτει και χάνεται. Ο άνθρωπος έχασε την εξουσία που έχει πάνω στον ίδιο τον εαυτό του. Δεν ξέρει πια να διαφεντεύει την ψυχή του. Κι’ αυτός που δεν ξέρει να αυτοεξουσιάζεται, είναι καταδικασμένος να διαφεντεύεται από άλλους.
Από το βιβλίο «Νόμοι Εξελίξεως των Φυλών», (εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις, 1985, 2014). Άλλο άρθρο του Γουσταύου Λε Μπον (1841 – 1931) εδώ
