02.04.2017
Περίπου17.500 επιχειρήσεις δημιουργήθηκαν στη γειτονική χώρα από συμπατριώτες μας τα τελευταία 20 χρόνια, όμως μόνο οι 4.000 από αυτές εξακολουθούν να παραμένουν ενεργές
Από τη
Φανή Χαρίση
Φανή Χαρίση
Στον δρόμο προς το τελωνείο του Προμαχώνα τα φορτηγά που συναντάς είναι περισσότερα από τα Ι.Χ. 
Εκατοντάδες φορτηγά επί ελληνικού και βουλγαρικού εδάφους αναμένουν τη δίοδο από το τελωνείο στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.
Η πρώτη εικόνα μάς προδιαθέτει γι’ αυτό που θα διαπιστώσουμε στη γείτονα: ανάπτυξη, ανάπτυξη, ανάπτυξη! Μάλιστα, ένας από τους κυριότερους μοχλούς της είναι οι Ελληνες επιχειρηματίες και επενδυτές, οι οποίοι μεγαλουργούν στη Βουλγαρία έχοντας τεράστιο κύκλο εργασιών και χιλιάδες εργαζομένους. Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Περίπου 17.500 επιχειρήσεις έχουν δημιουργηθεί στη Βουλγαρία από Ελληνες. Ομως από αυτές ενεργές είναι περίπου 3.000-4.000 και απασχολούν 53.000 υπαλλήλους.
Εκατοντάδες φορτηγά επί ελληνικού και βουλγαρικού εδάφους αναμένουν τη δίοδο από το τελωνείο στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.Η πρώτη εικόνα μάς προδιαθέτει γι’ αυτό που θα διαπιστώσουμε στη γείτονα: ανάπτυξη, ανάπτυξη, ανάπτυξη! Μάλιστα, ένας από τους κυριότερους μοχλούς της είναι οι Ελληνες επιχειρηματίες και επενδυτές, οι οποίοι μεγαλουργούν στη Βουλγαρία έχοντας τεράστιο κύκλο εργασιών και χιλιάδες εργαζομένους. Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Περίπου 17.500 επιχειρήσεις έχουν δημιουργηθεί στη Βουλγαρία από Ελληνες. Ομως από αυτές ενεργές είναι περίπου 3.000-4.000 και απασχολούν 53.000 υπαλλήλους.
Η Βουλγαρία ανακαλύφθηκε από τους Ελληνες επιχειρηματίες στο τέλος της δεκαετίας του ‘90. Από τότε έως σήμερα πολλά έχουν αλλάξει στη γειτονική χώρα και ακόμα περισσότερα στην οικονομία της Ελλάδας. Αυτό όμως που είναι ξεκάθαρο είναι ότι η ένταξη της Βουλγαρίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση συνοδεύτηκε από πληθώρα μεταρρυθμίσεων του κράτους, οι οποίες ήταν η αιτία να γίνει ακόμα πιο ανταγωνιστική και πόλος έλξης από τους επιχειρηματίες της Ελλάδας αλλά και άλλων μεγάλων οικονομιών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στη γενική κατάταξη των ξένων επενδυτών στη Βουλγαρία η Ελλάδα παρέμεινε, για χρόνια η τρίτη δύναμη μετά την Αυστρία και την Ολλανδία, ενώ πλέον υποχώρησε στην τέταρτη, καθώς στην τρίτη θέση ανέβηκε η Γερμανία. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ελληνικής πρεσβείας, στο τέλος του 2015 οι ελληνικές επενδύσεις ήταν 2,39 δισεκατομμύρια ευρώ, έναντι 2,49 δισ. ευρώ το 2014, 2,58 δισ. ευρώ το 2013 και 2,75 δισ. ευρώ το 2012.
Στην πραγματικότητα όμως, όπως εκτιμά η Invest Boulgaria, η κρατική υπηρεσία προσέλκυσης επενδύσεων, οι ελληνικές Αμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) είναι μεγαλύτερες, καθώς, όπως επισημαίνεται, σημαντικό μέρος των εισροών επενδυτικών κεφαλαίων ελληνικών επιχειρήσεων προέρχεται κυρίως από το Λουξεμβούργο, την Κύπρο και την Ολλανδία.
Στην πραγματικότητα όμως, όπως εκτιμά η Invest Boulgaria, η κρατική υπηρεσία προσέλκυσης επενδύσεων, οι ελληνικές Αμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) είναι μεγαλύτερες, καθώς, όπως επισημαίνεται, σημαντικό μέρος των εισροών επενδυτικών κεφαλαίων ελληνικών επιχειρήσεων προέρχεται κυρίως από το Λουξεμβούργο, την Κύπρο και την Ολλανδία.
180 μέλη
Μεγάλες παραγωγικές μονάδες, κατασκευαστικές εταιρίες, τράπεζες, μεγάλες ασφαλιστικές, ναυτιλιακές, φαρμακευτικές κ.ά. δραστηριοποιούνται στη γείτονα, ενώ αρκετές από αυτές είναι μέλη του Ελληνικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου στη Βουλγαρία. «Σήμερα το συμβούλιο έχει 180 μέλη, εκ των οποίων τα 100 είναι ελληνικές εταιρίες ενώ οι υπόλοιπες είναι βουλγαρικές, φίλες εταιρίες που προμηθεύουν τις ελληνικές και έχουν στενή συνεργασία» είπε στην «κυριακάτικη δημοκρατία» ο πρόεδρος του συμβουλίου Σταμάτης Θεοδωρόπουλος. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι επιχειρήσεις μέλη του συμβουλίου έχουν 37.000 εργαζομένους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του συμβουλίου, οι επιχειρήσεις που έχουν τζίρο και έστω έναν εργαζόμενο δεν είναι περισσότερες από 1.500.
«Οι περισσότερες είναι εταιρείες-σφραγίδες, καθώς υπάρχει βιομηχανία ίδρυσης εταιριών και συντήρησης φορολογικών στοιχείων. Στην πραγματικότητα, όσοι ήθελαν να κάνουν πραγματικά επιχείρηση και δουλειά στη Βουλγαρία ήρθαν έως το 2007-2008» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Θεοδωρόπουλος.
Το βουλγαρικό κράτος, συνεχίζει ο κ. Θεοδωρόπουλος, είναι εντελώς διαφορετικό πλέον από αυτό που ήταν στις αρχές του 2000. «Είναι ιδιαίτερα φιλικό για το επιχειρείν και κυρίως έχει προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που σηματοδοτούν ένα σύγχρονο κράτος» λέει χαρακτηριστικά. Τι γίνεται όμως με τη διαφθορά; «Υπάρχει, αλλά πλέον είναι μικρότερη και αυτό γιατί το κράτος έκανε μεταρρυθμίσεις. Για παράδειγμα, μπορείς να στείλεις τις φορολογικές καταστάσεις της εταιρίας από τον υπολογιστή σου με χρήση ηλεκτρονικής υπογραφής» είπε ο κ. Θεοδωρόπουλος.
Μεγάλες παραγωγικές μονάδες, κατασκευαστικές εταιρίες, τράπεζες, μεγάλες ασφαλιστικές, ναυτιλιακές, φαρμακευτικές κ.ά. δραστηριοποιούνται στη γείτονα, ενώ αρκετές από αυτές είναι μέλη του Ελληνικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου στη Βουλγαρία. «Σήμερα το συμβούλιο έχει 180 μέλη, εκ των οποίων τα 100 είναι ελληνικές εταιρίες ενώ οι υπόλοιπες είναι βουλγαρικές, φίλες εταιρίες που προμηθεύουν τις ελληνικές και έχουν στενή συνεργασία» είπε στην «κυριακάτικη δημοκρατία» ο πρόεδρος του συμβουλίου Σταμάτης Θεοδωρόπουλος. Είναι αξιοσημείωτο ότι οι επιχειρήσεις μέλη του συμβουλίου έχουν 37.000 εργαζομένους.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του συμβουλίου, οι επιχειρήσεις που έχουν τζίρο και έστω έναν εργαζόμενο δεν είναι περισσότερες από 1.500.
«Οι περισσότερες είναι εταιρείες-σφραγίδες, καθώς υπάρχει βιομηχανία ίδρυσης εταιριών και συντήρησης φορολογικών στοιχείων. Στην πραγματικότητα, όσοι ήθελαν να κάνουν πραγματικά επιχείρηση και δουλειά στη Βουλγαρία ήρθαν έως το 2007-2008» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Θεοδωρόπουλος.
Το βουλγαρικό κράτος, συνεχίζει ο κ. Θεοδωρόπουλος, είναι εντελώς διαφορετικό πλέον από αυτό που ήταν στις αρχές του 2000. «Είναι ιδιαίτερα φιλικό για το επιχειρείν και κυρίως έχει προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις που σηματοδοτούν ένα σύγχρονο κράτος» λέει χαρακτηριστικά. Τι γίνεται όμως με τη διαφθορά; «Υπάρχει, αλλά πλέον είναι μικρότερη και αυτό γιατί το κράτος έκανε μεταρρυθμίσεις. Για παράδειγμα, μπορείς να στείλεις τις φορολογικές καταστάσεις της εταιρίας από τον υπολογιστή σου με χρήση ηλεκτρονικής υπογραφής» είπε ο κ. Θεοδωρόπουλος.
Ελάχιστη ανεργία
Οι κυβερνήσεις έχουν πάντα υπόψη τους τούς Ελληνες επιχειρηματίες, τους οποίους συναντούν τακτικά, όπως είπε ο διευθυντής του Ελληνικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου Μίνκο Γκερντζίκοφ, προσθέτοντας: «Οι μεγαλύτερες επενδύσεις ή όλα τα έργα υποδομής τα παίρνουν ελληνικές επιχειρήσεις, ενώ η ανεργία στη Σόφια είναι ελάχιστη».
Ακόμα όμως και απλές επιχειρήσεις, όπως ταβέρνες και σουβλατζίδικα, ανοίγουν σήμερα στη Σόφια. «Πρόκειται για Ελληνες οι οποίοι βλέπουν ότι εδώ μπορούν να ανοίξουν μια μικρή επιχείρηση και να κάνουν μια καλή ζωή, αφού στην Ελλάδα η κρίση συνεχίζεται και δεν μπορούν να ζήσουν τις οικογένειές τους» καταλήγει ο κ. Θεοδωρόπουλος. Επίσης, πάρα πολλοί Ελληνες δημιούργησαν εταιρίες-σφραγίδες για να μπορέσουν να αγοράσουν ακίνητα, καθώς έως το 2014 στη Βουλγαρία απαγορευόταν η αγορά ακινήτου από ιδιώτες.
Οι κυβερνήσεις έχουν πάντα υπόψη τους τούς Ελληνες επιχειρηματίες, τους οποίους συναντούν τακτικά, όπως είπε ο διευθυντής του Ελληνικού Επιχειρηματικού Συμβουλίου Μίνκο Γκερντζίκοφ, προσθέτοντας: «Οι μεγαλύτερες επενδύσεις ή όλα τα έργα υποδομής τα παίρνουν ελληνικές επιχειρήσεις, ενώ η ανεργία στη Σόφια είναι ελάχιστη».
Ακόμα όμως και απλές επιχειρήσεις, όπως ταβέρνες και σουβλατζίδικα, ανοίγουν σήμερα στη Σόφια. «Πρόκειται για Ελληνες οι οποίοι βλέπουν ότι εδώ μπορούν να ανοίξουν μια μικρή επιχείρηση και να κάνουν μια καλή ζωή, αφού στην Ελλάδα η κρίση συνεχίζεται και δεν μπορούν να ζήσουν τις οικογένειές τους» καταλήγει ο κ. Θεοδωρόπουλος. Επίσης, πάρα πολλοί Ελληνες δημιούργησαν εταιρίες-σφραγίδες για να μπορέσουν να αγοράσουν ακίνητα, καθώς έως το 2014 στη Βουλγαρία απαγορευόταν η αγορά ακινήτου από ιδιώτες.
Οι κύριοι λόγοι της ελκυστικότητας της Βουλγαρίας ως επενδυτικού προορισμού για τους Ελληνες είναι η γεωγραφική γειτνίαση, η χαμηλή φορολογία (10% επί των καθαρών κερδών, συν 5% στο μέρισμα), το φθηνότερο εργατικό κόστος, που δεν ξεπερνά τα 380 ευρώ, και τα χαμηλότερα κόστη λειτουργίας και ενέργειας.
Ο Γιώργος Κουτσοδήμος είναι εδώ και δύο χρόνια ο εμπορικός ακόλουθος στην ελληνική πρεσβεία στη Σόφια. Ο ίδιος χωρίζει την ελληνική επιχειρηματική παρουσία σε δύο κατηγορίες. «Στην προ κρίσης, οπότε άνοιξαν και δραστηριοποιούνται επενδυτικά και εμπορικά 3.500-4.000 επιχειρήσεις, και στην επταετία της κρίσης, οπότε κατά μέσο όρο άνοιγαν 2.000 επιχειρήσεις. Στο τέλος του 2016 συνολικά έχουμε 17.500 επιχειρήσεις. Τυπικά είναι ενεργές, όμως ξέρουμε ότι μόνο η πρώτη κατηγορία έχει ουσιαστική οικονομική δραστηριότητα» είπε ο κ. Κουτσοδήμος.
Οι Ελληνες επιχειρηματίες που είναι εγκατεστημένοι στη Βουλγαρία δεν απευθύνονται τόσο στην πρεσβεία. «Σποραδικά απευθύνονται σε εμάς. Συνήθως εάν υπάρχουν καθυστερήσεις στο τελωνείο ή επειδή στους κρατικούς διαγωνισμούς προτιμώνται οι ντόπιες επιχειρήσεις» ανέφερε ο κ. Κουτσοδήμος. Αντίθετα, τα περισσότερα αιτήματα που δέχεται η ελληνική πρεσβεία σχετίζονται κυρίως με επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και θέλουν να κάνουν εξαγωγές στη γειτονική χώρα. «Ανταποκρινόμαστε αμέσως στα αιτήματα αυτά με έρευνες αγοράς, αξιοπιστίας των βουλγαρικών επιχειρήσεων με τις οποίες θέλουν να συνεργαστούν, ενώ εκδίδουμε και σχετικούς καταλόγους για να βοηθήσουμε τους επιχειρηματίες. Ακόμα και με την προσέλκυση βουλγαρικών επενδύσεων στην Ελλάδα ασχολούμαστε» είπε χαρακτηριστικά ο κ. Κουτσοδήμος.
Τα «φαντάσματα» που έψαχναν νέο Ελντοράντο στα Βαλκάνια!
Από την άλλη, η άποψη ότι η Βουλγαρία είναι το Ελντοράντο των Βαλκανίων γρήγορα καταρρίφθηκε από το ίδιο το βουλγαρικό κράτος, που δεν επιθυμεί τέτοιες πρακτικές αλλά ουσιαστική ανάπτυξη και θέσεις εργασίας. Εξάλλου, το κράτος ήταν φτωχό και ακόμα και σήμερα τα σημάδια της παλιάς εποχής και των δεινών του κομμουνιστικού καθεστώτος είναι ορατά. Πολλοί λοιπόν σύστησαν εταιρίες σε κάποιο λογιστικό γραφείο στο Σαντάνσκι, στο Πετρίτσι και λιγότερο στη Σόφια, προκειμένου να εκμεταλλευτούν το καθεστώς των τριγωνικών συναλλαγών. «Δηλαδή εισάγουν εμπόρευμα από την Κίνα, φτάνει στη Βουλγαρία και στη συνέχεια το στέλνουν στην Ελλάδα.
Πρόκειται για εταιρίες που δεν έχουν γραφείο αλλά στεγάζονται σε λογιστικό γραφείο στη Βουλγαρία και δεν έχουν ούτε έναν υπάλληλο. Αν εμφανίσουν τα χρήματα στην Ελλάδα ή δεν αποδείξουν ότι μένουν εδώ, τότε φορολογούνται και στην Ελλάδα» μας είπε λογιστής στο Σαντάνσκι, που επιθυμεί να κρατήσει την ανωνυμία του. Σε τρεις μέρες μια εταιρία παίρνει ΑΦΜ και εγγράφεται στο εμπορικό μητρώο. Με μια ταυτότητα ο ενδιαφερόμενος ανοίγει τραπεζικό λογαριασμό μέσα σε μία ώρα, ενώ κάνοντας μια απλή δήλωση προέλευσης των χρημάτων μπορεί να καταθέσει σε χρόνο-ρεκόρ και χωρίς ιδιαίτερους ελέγχους όποιο ποσό επιθυμεί, όσο μεγάλο κι αν είναι.
Aπό το 2010 έως το 2012 πολλοί ήταν εκείνοι που, ενώ δεν είχαν οικονομική δραστηριότητα, σκέφτηκαν να ξεγελάσουν το βουλγαρικό κράτος και να αποκτήσουν πολυτελές Ι.Χ. με βουλγαρικές πινακίδες κυκλοφορίας. Σύντομα όμως το κόλπο έληξε τόσο με βούληση του βουλγαρικού κράτους όσο και του ελληνικού.
Πρόκειται για εταιρίες που δεν έχουν γραφείο αλλά στεγάζονται σε λογιστικό γραφείο στη Βουλγαρία και δεν έχουν ούτε έναν υπάλληλο. Αν εμφανίσουν τα χρήματα στην Ελλάδα ή δεν αποδείξουν ότι μένουν εδώ, τότε φορολογούνται και στην Ελλάδα» μας είπε λογιστής στο Σαντάνσκι, που επιθυμεί να κρατήσει την ανωνυμία του. Σε τρεις μέρες μια εταιρία παίρνει ΑΦΜ και εγγράφεται στο εμπορικό μητρώο. Με μια ταυτότητα ο ενδιαφερόμενος ανοίγει τραπεζικό λογαριασμό μέσα σε μία ώρα, ενώ κάνοντας μια απλή δήλωση προέλευσης των χρημάτων μπορεί να καταθέσει σε χρόνο-ρεκόρ και χωρίς ιδιαίτερους ελέγχους όποιο ποσό επιθυμεί, όσο μεγάλο κι αν είναι.
Aπό το 2010 έως το 2012 πολλοί ήταν εκείνοι που, ενώ δεν είχαν οικονομική δραστηριότητα, σκέφτηκαν να ξεγελάσουν το βουλγαρικό κράτος και να αποκτήσουν πολυτελές Ι.Χ. με βουλγαρικές πινακίδες κυκλοφορίας. Σύντομα όμως το κόλπο έληξε τόσο με βούληση του βουλγαρικού κράτους όσο και του ελληνικού.
Το μεγάλο μποτιλιάρισμα, τα παλιά τραμ και η «εκτόξευση» του Τύπου
Στους δρόμους της Σόφιας οι ώρες αιχμής είναι κάτι το ανεπανάληπτο. Πραγματικό κυκλοφοριακό χάος, με πολυτελή αυτοκίνητα που δεν τηρούν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας και κάνουν επιτόπια αναστροφή ακόμα και μπροστά στα μάτια της αστυνομίας, εμποδίζοντας ακόμα και την κίνηση των τραμ που πρέπει να είναι τα ίδια από τη δεκαετία του ‘60.
Ωστόσο, στη Σόφια λειτουργεί ήδη το ηλεκτρονικό σύστημα στάθμευσης, με δεκάδες υπαλλήλους της εταιρίας που το χειρίζεται να τριγυρνούν στους δρόμους και να ελέγχουν με ειδικό μηχάνημα τα σταθμευμένα αυτοκίνητα. Σε περίπτωση παράνομης στάθμευσης μια κίτρινη δαγκάνα ακινητοποιεί το όχημα, ο παραβάτης τηλεφωνεί στην εταιρία και μέσα σε 10 λεπτά έρχονται οι υπάλληλοι για να εισπράξουν το πρόστιμο των 15 ευρώ και να απελευθερώσουν το όχημα.
Η ατμόσφαιρα τα βράδια μυρίζει λιγνίτη, καθώς το παλιό σύστημα τηλεθέρμανσης ζεσταίνει σπίτια και καταστήματα, ενώ δεκάδες πολυεθνικές έχουν στήσει τα μεγαθήριά τους πουλώντας τα προϊόντα τους. Μάλιστα αυτή η επέλαση έχει προβληματίσει τους ντόπιους επιχειρηματίες, οι οποίοι μέσα από τα επιμελητήριά τους διενεργούν καμπάνιες ευαισθητοποίησης των καταναλωτών για τα ντόπια προϊόντα. Στους κεντρικούς και μη δρόμους της πρωτεύουσας της Βουλγαρίας η παρουσία των μίνι καζίνων και των στριπτιζάδικων είναι έντονη. Το ίδιο ισχύει και με τα ανταλλακτήρια νομίσματος, που λειτουργούν ως αργά τη νύχτα. Να σημειωθεί ότι το 1 έβα αντιστοιχεί σε 50 λεπτά του ευρώ.
Δεκάδες τίτλοι εφημερίδων, πολιτικών και αθλητικών, και άλλα τόσα περιοδικά πωλούνται στα περίπτερα της Βουλγαρίας, καθώς οι γείτονες διαβάζουν και αγοράζουν εφημερίδες. Ουδείς όμως εκ των εκδοτών ανακοινώνει τις κυκλοφορίες, ενώ με τα συμφέροντα να διαπλέκονται είναι πανεύκολο να ανοίξει κάποιος τηλεοπτικό κανάλι.
Δεκάδες τίτλοι εφημερίδων, πολιτικών και αθλητικών, και άλλα τόσα περιοδικά πωλούνται στα περίπτερα της Βουλγαρίας, καθώς οι γείτονες διαβάζουν και αγοράζουν εφημερίδες. Ουδείς όμως εκ των εκδοτών ανακοινώνει τις κυκλοφορίες, ενώ με τα συμφέροντα να διαπλέκονται είναι πανεύκολο να ανοίξει κάποιος τηλεοπτικό κανάλι.
Η αγορά των ακινήτων
Στον κεντρικό πεζόδρομο της Σόφιας ο Σάββας Κεσάνογλου διατηρεί μία από τις τρεις επιχειρήσεις του, ένα κτηματομεσιτικό γραφείο, και δουλεύει τόσο με Βούλγαρους όσο και με Ελληνες. «Οι Βούλγαροι ενδιαφέρονται για εξοχικά στη Χαλκιδική, στην Καβάλα και τη Θάσο, ενώ τελευταία κάποιοι αγοράζουν και στη Λευκάδα. Από τις 10 αγορές εξοχικών στη Χαλκιδική οι έξι είναι από Βούλγαρους, οι τρεις από Ρώσους και η μία από Ελληνα. Ακόμα περισσότερο όμως αγοράζουν στην Καβάλα και τη Θάσο. Τους ενδιαφέρει να είναι κοντά στο κύμα και πληρώνουν πολύ καλά» είπε ο κ. Κεσάνογλου. Την ίδια ώρα, πολλοί Ελληνες αγοράζουν διαμερίσματα και οικόπεδα, τα οποία στη συνέχεια εκμεταλλεύονται εμπορικά.
«Σκεφτείτε μόνο ότι 2.500 Ελληνες φοιτητές βρίσκονται εδώ, σπουδάζουν και πληρώνουν αρκετά χρήματα για να νοικιάσουν ένα διαμέρισμα. Από την άλλη, αυτοί που αγοράζουν γη και κτίρια τα νοικιάζουν σε επιχειρήσεις» ανέφερε.
«Σκεφτείτε μόνο ότι 2.500 Ελληνες φοιτητές βρίσκονται εδώ, σπουδάζουν και πληρώνουν αρκετά χρήματα για να νοικιάσουν ένα διαμέρισμα. Από την άλλη, αυτοί που αγοράζουν γη και κτίρια τα νοικιάζουν σε επιχειρήσεις» ανέφερε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.