Η Ισονομία του Βατάτζη

Η Ισονομία του Βατάτζη

Ο Βατάτζης μόλις ανέλαβε την εξουσία στο Βασίλειο της Νίκαιας, διαπίστωσε ότι μια μερίδα ευγενών και αριστοκρατών συγκέντρωνε στα χέρια της όλον τον πλούτο. Οι υπόλοιποι ζούσαν μια πανάθλια ζωή μέσα στην απόλυτη φτώχεια.

- Μα δεν μπορεί να υπάρχει τόσο άνιση κατανομή του πλούτου σ'ένα οργανωμένο και ευσεβές κράτος, έλεγε σε στενούς συνεργάτες του ο Βατάτζης. 

Όταν ο λαός πεινάει, βασανίζεται από την ανέχεια, δυστυχεί, δεν είναι σε θέση να πειθαρχεί στους νόμους, ούτε μπορεί να υπάρξει ειρήνη. Οι ανισότητες μόνο ταραχές φέρνουν. 

- Τώρα μόλις διαπίστωσες βασιλεύ, ότι σ'όλες τις εποχές και σ'όλα τα κράτη υφίσταται αυτή η
ανισότητα; Κανένας φυσικά δεν μπόρεσε να την απαλείψει. Είπε ο Τορνίκης, σύμβουλος του Βατάτζη στα πολιτικά και στα στρατιωτικά.

- Όταν αγαπητέ Τορνίκη, απολαμβάνεις μέσα στην οικογένεια σου τα αγαθά, χωρίς να είσαι υποχρεωμένος να ασχολείσαι με τους άλλους, δεν έχεις την πραγματική εικόνα της καταστάσεως. Τώρα όμως που έχω την ευθύνη όλων των πολιτών, ως βασιλεύς και ως πατέρας, επιθυμώ όλοι να ευημερούν, να έχουν επάρκεια και μερίδιο στα αγαθά της πολιτείας. Αυτό υπαγορεύει το δίκαιο και η φιλάνθρωπη θρησκεία μας. 

- Είναι όμως ακατόρθωτο, Βασιλεύ. Μην κοπιάζεις άδικα. Είπε ο Ανδρόνικος Παλαιολόγος. Εκτός και αν θέλεις να γυρίσεις πίσω στην αρχαιότητα, για να εφαρμόσεις την ισονομία του Λυκούργου. 

- Καλά που μου τον θύμισες Ανδρόνικε, τον ξακουστό νομοθέτη της αρχαίας Σπάρτης. Είπε ο Βατάτζης. Πόση πειθαρχία επέβαλλε στους πολίτες ο Λυκούργος και πόση υπακοή έκαναν στους νόμους οι Σπαρτιάτες! Γνωρίζετε πως τα κατάφερε; Πρώτον περιόρισε τη βασιλική εξουσία με τη Γερουσία και τους Εφόρους. Έτσι οι Βασιλείς δεν ήταν ανεξέλεγκτοι.  Δεύτερον, πήρε την γή, την διαίρεσε σε ίσους κλήρους και την μοίρασε σε όλους. Έτσι οι πολίτες ήταν αυτάρκεις και ελεύθεροι. Τρίτον, με την Κοινή ανατροφή των παιδιών, τη χρήση ευτελούς νομίσματος και την ξενηλασία κατέστησε τους Σπαρτιάτες σώφρονες. Διασώθηκε έτσι η Σπαρτιατική Πολιτεία με τη σοφή και δίκαιη νομοθεσία του Λυκούργου. 

- Τόλμησε λοιπόν, Βασιλεύ, να υιοθετήσεις ένα μόνο από τους νόμους του Λυκούργου. Μπορείς τάχα να το πράξεις σήμερα χωρίς αντίδραση; Αναρωτήθηκε ο Τορνίκης. 

- Μπορώ. Έχω αποφασίσει ήδη να πάρω τα χωράφια των γαιοκτημόνων, να τα χωρίσω σε τεμάχια και να τα μοιράσω δίκαια στους υπηκόους  μου. Να αυτό θα κάνω πρώτα. Είπε με αποφασιστικότητα ο Βατάτζης. 

Αλληλοκοιτάχτηκαν με νόημα οι αξιωματούχοι.

-Έτσι θα αδικήσεις περισσότερο εμάς. Είπαν με ένα στόμα. Έπειτα θα έχεις εναντίον σου όλους τους μεγαλοκτηματίες. Πρόσεχε Βασιλεύ, μη συγκρούεσαι με τους κατέχοντες. 

- Θα έχω στο πλευρό μου το Λαό, που είναι η πλειονότητα. Οι ένδοξοι προγόνοι μας σοφίστηκαν αρχές μεγαλεπήβολες, πρωτόγνωρες και τις εφάρμοσαν με επιτυχία. Εμείς γιατί να μην τους μιμηθούμε;

- Κανείς δεν τόλμησε, βασιλεύ,από τους προκατόχους σου αυτοκράτορες να εφαρμόσει το κτηματολόγιο και να το μοιράσει σε όλους. Τι παράξενα πράγματα έχεις αποφασίσει και πόσο βιαστικά προχωρείς στην πραγματοποίηση τους;

- Υπάρχει πράγματι από παλιά ένα ολέθριο σύστημα ανεκτό από τους προκατόχους μου αυτοκράτορες. Σύμφωνα με αυτό οι ηγεμόνες και οι πλούσιοι με δικαστικές αποφάσεις ιδιοποιούνται όλα τα κτήματα και ο λαός μένει ακτήμων, δούλος και εργάτης για λίγο ψωμί στα ξένα χωράφια. Αυτό είναι απολύτως άδικο.

Είμαι αποφασισμένος να το πατάξω, έττω και αν σας έχω απέναντι μου όλους εχθρούς και αντιπάλους.

- Υπάρχουν νόμοι που προστατεύουν την ιδιοκτησία του καθενός, βασιλεύ. Δεν είναι τόσο εύκολο να την αρπάξετε από τους δικαιούχους για να την μοιράσετε στους κουρελήδες. Εξάλλου ο λαός έχει συνηθίσει στην ασφάλεια του δουλοπάροικου, είπε με θρασύτητα ο Ανδρόνικος Νεστόγγος.

- Τι είναι αυτά που λες Ανδρόνικε; είπε πειραγμένος ο Βατάτζης.

Οι Έλληνες δεν συνηθίζουν ποτέ στην κατάσταση της δουλείας. Αντίθετα πάντα αγωνίζονταν για τα δικαιώματα τους και την αξιοπρεπή ζωή τους. Εμείς τους αναγκάσαμε να ζούμε την εποχή των υποζυγίων. Αυτό θα σταματήσει εδώ. Ο Λαός δικαιούται να ζεί σε δίκαιο περιβάλλον, ελεύθερος και κάτοχος της γης, που ο Θεός την πρόσφερε σε όλους. 

- Ξεπερνάς όλους τους προκατόχους σου στον λαϊκισμό, αυτοκράτορ. Επίτρεψε μου να σου πω ότι ο ίδιος ο λαός θα σε εκδικηθεί. Ο λαός δεν έχει μάθει να ευεργετείται από τους άρχοντες και δεν ξέρει να το εκτιμά. Είπε ο Νεστόγγος.

- Έχω εμπιστοσύνη στο λαό. Πιστεύω στην δύναμη του και την αξιοσύνη του. Αυτός ο λαός θέλω να ζεί αξιοπρεπώς. Παρακαλώ να αρχίσει αμέσως η απογραφή όλων των κτημάτων. Να γίνει επίσης επίταξη της γής των γαιοκτημόνων. Αυτή είναι η απόφαση μου και θα την πραγματοποιήσω αυτοπροσώπως.

Οι αξιωματούχοι δεν μίλησαν. Κούνησαν μόνο το κεφάλι αμήχανα.

- Στα λόγια θα μείνει μόνο και τούτος,σκέφτηκαν και πήραν θάρρος.

Δεν είχαν όμως δίκιο.

Ο Βατάτζης μετά τη "βουλή" δεν παραμελούσε την πράξη. Κάλεσε αμέσως τοπογράφους και ανάμεσα τους ο ίδιος, που εργάζονταν μέρα και νύχτα στην απογραφή. Μέτρησαν, κατέγραψαν, αξιολόγησαν και χώρισαν την καλλιεργήσιμη γή σε ίσα τεμάχια.

Οι γαιοκτήμονες τον απειλούσαν.

- Θα τον παραχώσουμε στις αυλακιές των χωραφιών μας, έλεγαν.

Οι φτωχοί πανηγύριζαν για το ξημέρωμα μιας άλλης ημέρας. Ο βασιλεύς αποφάσισε να είναι παρών στην  μοιρασιά της γής, για να αποφευχθούν παρεμβάσεις και ταραχές από την πλευρά των πλουσίων. Η παρουσία του ήταν μια ασφάλεια.

Έτσι ο ελεήμων αυτοκράτορας, ο πατέρας, όπως τον αποκαλούσαν, πήγαινε από περιοχή σε περιοχή και έβαζε στην κλήρωση τα τεμάχια της γής.

Οι πλούσιοι είχαν αμπαρωθεί στα σπίτια τους "πύρ πνέοντες" κατά του Βατάτζη, που τους άρπαξε τα κτήματα.

Οι φτωχοί ξεχύνονταν στους δρόμους και αλαλάζοντας υποδέχονταν τον βασιλέα. Η χαρά τους ήταν αναπάντεχη. Θα ξέφευγαν από την μιζέρια και θα ξεκινούσαν μια αξιοπρεπή και ανθρώπινη ζωή.

Τα ονόματα των δικαιούχων φώναζε ο ίδιος ο Βατάτζης αργά και δυνατά. Παρουσιαζόταν τρέμοντας από έκπληξη, από συγκίνηση και από ντροπή ίσως ο κάθε πολίτης, για να παραλάβει τον τίτλο του αγροκτήματος, που θα ήταν πλέον δικό του.

-Αυτό το χωράφι, τραύλισε ένας ρακένδυτος χωρικός είναι δικό μου, καταδικό μου; Μπορώ να το οργώσω, να το σπείρω αμπέλια και να συνάξω για μένα τα σταφύλια; Για μένα μόνο για μένα;

Ο Βατάτζης ένιωσε απέραντη συμπόνοια. Κούνησε καταφατικά το κεφάλι, χωρίς να μιλήσει από τη συγκίνηση.

- Ο χωρικός έπεσε καταγής μπροστά στα πόδια του βασιλέως και τα μούσκευε με τα δάκρυα της ευγνωμοσύνης.

- Εσύ δεν είσαι Βασιλεύς, εσύ είσαι Θεός. Γιατί μόνο ο Θεός μοίρασε σε όλους δίκαια τον ήλιο, τον αέρα, και τα ωραία της γης. Έλεγαν οι φτωχοί χωρικοί.

Σε άλλο χωριό που όλα τα κτήματα ανήκαν  σ'ένα φεουδάρχη και οι κάτοικοι ήταν πάμπτωχοι και δούλοι εργάζονταν για λογαριασμό του, έγινε χαλασμός, όταν εμφανίσθηκε ο Βατάτζης με την επιτροπή, για το μοίρασμα των κτημάτων. Σαν να ήρθε ο Χριστός συνωστίζονταν γύρω από το Βασιλιά για να αγγίξουν έστω και τα ενδύματα του.

- Ζήτω, ζήτω ο βασιλεύς, ο πατέρας ο ελεήμων!

Ο Βατάτζης έμεινε άφωνος από την υποδοχή. Ήθελε να πει δυό λόγια πατρικά στο λαό, αλλά δεν μπορούσε. Έσκυψε και έδωσε εντολή στον συνοδό του.

- Φώναξε εσύ τα ονόματα των δικαιούχων.

Σαν ονειροπαρμένοι, σαν να βρίσκονταν εκτός τόπου και χρόνου οι πολίτες πλησίαζαν και έπαιρναν στα χέρια τους, τους τίτλους.

Απίστευτα πράγματα τους συνέβαιναν.

Ο Επίτροπος φώναξε το όνομα μιας γυναίκας. Βγήκε δειλά δειλά από το πλήθος και πλησίασε κοκκινίζοντας από συστολή την επιτροπή.

Ξαφνικά μέσα από το πλήθος ξεφύτρωσαν τα ορφανά της. Έτρεξαν με ορμή προς τον αυτοκράτορα, που ήταν εκεί όρθιος σαν κολόνα. Άρχισαν να τον καταφιλούν στα ενδύματα, να του πιάνουν τα χέρια και τα πόδια.

Δάκρυσαν όλοι. Δάκρυσε και ο Βατάτζης.

Η χήρα μητέρα ελαφρά ντροπιασμένη για το θράσος των παιδιών της προσπάθησε να τα συμμαζέψει.

- Είστε ο ευεργέτης μας είπε σεμνά.

Παρόμοιες σκηνές συγκλονιστικές έζησε, όπου μπόρεσε και παραβρέθηκε ο βασιλεύς κατά την μοιρασιά των κτημάτων. Ήταν μοναδικές.

Ξεχύθηκαν οι πολίτες στους κάμπους με τα δισάκια γεμάτα σπόρους, με τα ζώα για όργωμα. Είχαν όρεξη και μεράκι, να καλλιεργήσουν ως αφεντικά πλέον τα χωράφια τους. Πράγματι είναι αγγαρεία και ανάγκη η ξένη εργασία, ενώ η δική μας εργασία είναι χαρά και διασκέδαση.

Πλαϊ στους γεωργούς εργαζόταν και ο Βασιλεύς ως απλός πολίτης.

Όταν δεν ήταν στον πόλεμο ή σε βασιλική υπηρεσία ο Βατάτζης φορώντας τα ενδύματα της εργασίας, πήγαινε ακόμα και μόνος στα κτήματα του, όχι να τα επιθεωρήσει, αλλά να εργασθεί σαν τον Ρωμαίο Κάτωνα.

- Έσπερνε, σκάλιζε, κλάδευε, χάϊδευε τα φυτά και τα δένδρα. Ξεκουραζόταν ψυχικά ασχολούμενος και μιλώντας με τη φύση. Γινόταν παράδειγμα φιλοπονίας για το λαό του.

Κατά τη μοιρασιά των κτημάτων στους ακτήμονες ο Βατάτζης σοφίστηκε κάτι πρωτότυπο και εξαιρετικά σημαντικό για την άμυνα του κράτους. Δημιούργησε το θεσμό των "ακριτών". Ειδικότερα ο Βατάτζης συνδύασε τη μοιρασιά των κτημάτων και με την άμυνα του κράτους. Στις ακριτικές περιοχές ξεχώρισε στρατιωτικά αγροκτήματα. Τα πρόσφερε στους στρατιώτες των συνόρων να τα καλλιεργούν.

Έτσι οι "ακρίτες" οι φρουροί των συνόρων, απόκτησαν χωράφια, τα καλλιεργούσαν και εξασφάλιζαν τα προς το ζήν.

Δύο στόχους πέτυχε ο Βατάτζης προσφέροντας κτήματα στους "ακρίτες". Δεν επιβάρυναν οικονομικά το κράτος για την συντήρηση τους. Υπερασπίζονταν την πατρίδα με περισσότερο ζήλο, εφόσον υπεράσπιζαν παράλληλα την οικογένειας τους και την περιουσία τους.

Αυτό το σύστημα της άμυνας των συνόρων από τους "ακρίτες" θεωρείται το πιό σημαντικό επίτευγμα του κράτους της Νικαίας.

 Έτσι μοίρασε δίκαια τα περισσότερα κτήματα της αυτοκρατορίας ο Βατάτζης. 

"Για τον εαυτό του κράτησε", γράφει ο Νικηφόρος Γρηγοράς, "τόσο μέρος γής, όσο αρκούσε για τις ανάγκες των ανακτόρων, για τις δαπάνες των υπαλλήλων και για την συντήρηση των ευαγών ιδρυμάτων του Βασιλέως".

Γέμισαν τα σπίτια όλων με πλούσια σοδειά. Οι αποθήκες βογγούσαν απ'όλα τα ειδη των καρπών. Συνέπεσε τότε να ενσκύψει μεγάλη πείνα στο σουλτανάτο του Ικονίου. Οι Τούρκοι ξεχύθηκαν στους δρόμους της αυτοκρατορίας της Νικαίας, για να αγοράσουν τρόφιμα από τους Έλληνες. 

Τα πλούτη των Τούρκων, ασήμι, χρυσάφι, υφάσματα και πολύτιμα αντικείμενα κατέληξαν στα χέρια των Ελλήνων και τα βασιλικά ταμεία ξεχείλισαν από το βαρβαρικό πλούτο. 

Εκτός από τη γεωργία ο Βατάτζης ώθησε τους κατοίκους στη κτηνοτροφία και στη πτηνοτροφία. Εξέδωσε ειδικούς νόμους, που προστάτευαν αυτά τα δύο επαγγέλματα.

Για να καταδείξει ο Γρηγοράς την αφθονία των πτηνοτροφικών μονάδων, αναφέρει ότι από την πώληση των αυγών του βασιλικού πτηνοτροφείου ο Βατάτζης κατασκεύασε ένα στεφάνι, δώρο στη σύζυγο του Ειρήνη, στολισμένο με μαργαριτάρια και άλλους πολύτιμους λίθους.

Αναδιοργάνωσε επίσης τη βιοτεχνία και ειδικότερα την υφαντουργία. Στη Νίκαια είχε μεγάλη άνθηση κατά το παρελθόν η υφαντουργία, αλλά τελευταία είχε πέσει σε μαρασμό. Κάλεσε αμέσως παράγοντες της υφαντουργίας και τους συμβούλους του ο Βατάτζης.

- Γιατί ο Κλάδος της Υφαντουργίας δεν είναι πλέον αποδοτικός, όπως παλιά; Ρώτησε ο Βατάτζης

- Ο λαός Βασιλεύ με την πατρική και συνετή διοίκηση σας ζεί σε πλήρη ευδαιμονία. Ο πλούτος συσσωρεύτηκε λίγο λίγο στα χέρια των υπηκόων σου και γέννησε την ευμάρεια. Η ευμάρεια έφερε τη τρυφή και τη σπατάλη. Είπε ο συνετός Τορνίκης.

- Αυτό είναι πολύ κακό σύμπτωμα είπε ο Βατάτζης. Όταν χάνεται το μέτρο του Αριστοτέλη, είτε προς τα κάτω, είτε προς τα πάνω, και δε βαδίζομε τη μεσαία οδό, δεν πάμε καλά. Δεν καταλαβαίνω όμως τι σχέση μπορεί να έχει η τρυφή των υπηκόων μου με τη μείωση της αποδοτικότητας στην υφαντουργία;

- Απλούστατα Βασιλεύ είπε ένας βιοτέχνης, οι έμποροι φέρνουν και πουλούν στην αυτοκρατορία σου πολυτελή υφάσματα από τους Βαβυλωνίους, τους Ασσυρίους και από τη Λούκα της Ιταλίας. Έτσι τα δικά μας προϊόντα μένουν αδιάθετα. Ο πλούτος βλέπετε, και η υπερηφάνεια προτιμά τα ξένα.

- Αυτό είναι εγκληματικό, αν έτσι συμβαίνει. Είπε και χτύπησε δυνατά το χέρι στο τραπέζι ο Βατάτζης. Γιατί διώχνει τον πλούτο του κράτους μας σε άλλες χώρες. Γιατί υποτιμάται η άριστη ποιότητα των δικών μας προϊόντων. Γιατί μαραζώνει τη δική μας βιοτεχνία. Γιατί ικανοποιεί τη ματαιοδοξία των πλουσίων. Βεβαίως έχω και εγώ μερίδιο της ευθύνης σ'αυτό. Οι εμπορικές συνθήκες με τους Γενουάτες και τους Ενετούς βλάπτουν  την οικονομία του Κράτους.

Ο Βατάτζης στις στρατιωτικές επιχειρήσεις ήταν υπομονετικός και βραδύς. Αντίθετα στην εσωτερική διακυβέρνηση ήταν γρήγορος και αποφασιστικός.

Είναι μοναδικό και εκπληκτικό αυτό που συνέβαινε με τον Βατάτζη. Ασχολείτο προσωπικά με το κάθε πρόβλημα του λαού. Το έλυνε άμεσα και αποτελεσματικά χωρίς πολλή κουβέντα.

Εκδίδει αμέσως διάταγμα ο Βασιλεύς και το στέλνει σε όλην την αυτοκρατορία.

"Αντιληφθήκαμε ότι το εμπορικό ισοζύγιο του κράτους ανατρέπεται, αφού οι εισαγωγές είναι πολύ περισσότερες από τις εξαγωγές. Διαπιστώσαμε ότι ο πλούτος σας και επομένως ο πλούτος της αυτοκρατορίας εκρέει στους ξένους. Συμπεράναμε ότι ζημιώνεται η εγχώρια παραγωγή και στα είδη ένδυσης και στα είδη διατροφής αφού μένει αδιάθετη. Γι αυτό αποφασίσαμε και νομοθετούμε τα εξής με την "Νεαρά".

Απαγορεύουμε στους υπηκόους μας  όλων των κοινωνικών τάξεων, να χρησιμοποιούν ενδύματα ή να τρώγουν τροφές, που προέρχονται από το εξωτερικό. Όλοι πρέπει να αγοράζουν και να μεταχειρίζονται αυτά τα είδη ενδυμάτων και τροφών που παράγει η Ελληνική γή και υφαίνουν τα ελληνικά χέρια. Και είναι αυτά φρονούμε τα καλύτερα. 

Η υπερηφάνεια, η αφθονία και η τρυφή μας παρέσυρε σε έγκλημα κατά της πατρίδας. Γιατί είναι εγκληματικό να βλάπτουμε τη πατρίδα, αποστερώντας την από τον πλούτο της, για να πλουτίσουμε τους ξένους. 

Ο Βασιλεύς δεν μπορεί βέβαια να διατάξει αλλαγή των αναγκαίων και χρησίμων στην ζωή του καθενός. Μπορεί όμως και πρέπει να απαγορέψει τα περιττά. 

Είναι νόμος και τιμή στους υπηκόους να ακολουθούν τις διαταγές του βασιλέως. Όποιοι δε θελήσουν να συμμορφωθούν, οι ίδιοι και το γένος τους, κηρύσσονται "άτιμοι", δηλαδή θα στερηθούν τα δικαιώματα τους ως πολίτες.

Έτσι το "ξίφος" του Βατάτζη έκοβε κάθε κακή συνήθεια των υπηκόων του. Αυτή η "Νεαρά" του Βατάτζη σταμάτησε αμέσως κάθε αγορά ξένων υφασμάτων και τροφίμων. Ακόμα και οι ευγενείς φορούσαν εγχώρια υφάσματα.

Γράφει ο Ιστορικός Χάϋδ:

"Ο Βατάτζης εκδίδοντας αυτή τη "Νεαρά"  θέλησε να ζημιώσει το εμπόριο των Ενετών και Γενουατών, που είχαν πολλά οφέλη από το κράτος του και το πέτυχε. Έκτοτε οι έμποροι αυτοί ήταν εχθρικοί με τον Βατάτζη".

Και στο τομέα των οικοδομών ξεπέρασε τον Ιουστινιανό και τον Μέγα Κωνσταντίνο ο Βατάτζης. Δεν ήταν τόσο η φιλοκαλία, που τον ώθησε σε μεγάλα οικοδομικά έργα ή η αναγκαιότητα τους, όσο η φιλότιμη προσπάθεια να μην υπάρχει κανένας άνεργος στο κράτος του.

Η ελεήμων καρδιά του Βατάτζη δεν άντεχε ούτε στη σκέψη ότι κάποιος συμπολίτης του δεν έχει εργασία και ζεί στην ανέχεια.

Για να υπάρχει λοιπόν ανάπτυξη, για να δώσει εργασία σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού του, διέθεσε μεγάλα κονδύλια στις οικοδομές. Η οικοδομή, είναι γνωστό ότι συντηρεί πολλά επαγγέλματα και απασχολεί μεγάλο πλήθος εργαζομένων. Για το λόγο αυτό ο αγαθός βασιλεύς άνοιξε μεγάλες οικοδομικές επιχειρήσεις και πρόσφερε εργασία σε πολλούς συμπολίτες του. 

Έκτισε ισχυρά κάστρα. Οχύρωσε τις περισσότερες πόλεις με τείχη και πύργους εξασφαλίζοντας εργασία στους κατοίκους και καλή άμυνα στο κράτος.

Από μικρό παιδί θαύμαζε το κάστρο της ιδιαίτερης πατρίδας του, το καλέ του Διδυμοτείχου, που είχε κτίσει ο Ιουστινιανός για την οχύρωση της πόλεως. Αντίστοιχο αυτού του βράχου της πατρίδος του έκτισε ο Βατάτζης το ξακουστό Καλέ της Σμύρνης.

Έκτισε πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα, ξενώνες αρρώστων ή νοσοκομεία. Έκτισε από την αρχή πολλούς ναούς και μοναστήρια. Ανακαίνισε παλιούς ναούς. Κατέστησε την αυτοκρατορία ένα εργοτάξιο, ώστε και η ίδια να εξωραϊζεται και χιλιάδες πολίτες να εξασφαλίζουν εργασία. 

Πηγή: "Πατέρα Ελλήνων".Μοναχής Ολυμπιάδος Ντίτορα (Αφηγηματική Βιογραφία του Αγίου Βασιλέως Ιωάννου Γ! Βατάτζη του Ελλεήμονος)