Το ουράνιο χρυσό: Η χρυσοκοντυλιά

•  
• 

Δημοσιεύτηκε την Πέμπτη 11 Ιουνίου 2015 04:18

Οι μεγάλοι ζωγράφοι της αρχαίας Ρώσικης εικονογραφίας όπως ακριβώς και οι θεμελιωτές του «συμβολικού» στην Ορθόδοξη βυζαντινή τέχνη, οι Έλληνες αγιογράφοι,

υπήρξαν χωρίς καμιά αμφιβολία δεινοί και βυθείς παρατηρητές του ουρανού και με τις δύο έννοιες του όρου. Ο φυσικός ουρανός προσφερόταν στα σωματικά τους μάτια και ενατένιζαν δια των πνευματικών οφθαλμών τον υπερβατικό ουρανό. Το θρησκευτικό τους βίωμα ζωντάνευε μέσα τους αυτό το δεύτερο ουρανό και η καλλιτεχνική τους δημιουργία έθετε σε αντιστοιχία τις δύο όψεις του ουρανού. Ο υπερβατικός ουρανός ενεγράφετο γι’ αυτούς στην ομορφιά της πολυχρωμίας ενός ουράνιου τόξου που χρησιμοποιεί όλους τους χρωματικούς τόνους. Μέσα σ’ αυτή την αντιστοιχία τίποτα δεν ήταν αυθαίρετο.

Eugene Troubetskoi

Απόσπασμα από το φυλλάδιο : Δύο κόσμοι στην Ρώσικη εικονογραφία. Εκδόσεις του συγγραφέα. Μόσχα 1916. / Μετάφραση από τα Γαλλικά: Γιώργος Φωτόπουλος

• 
  Το χρώμα

  Κάθε χρώμα, εφ’ όσον χρησιμοποιείται, κρύβει ένα ιδιαίτερο νόημα και κατέχει το λόγο αυτής της ιδιαιτερότητας. Το ότι αυτό το νόημα δεν μας είναι πάντα προφανές ή προσιτό προέρχεται αποκλειστικά από τη δική μας ανικανότητα: χάσαμε το κλειδί που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε αυτή τη μοναδική τέχνη στον κόσμο, την βυζαντινή τέχνη. Στην αγιογραφία, η γκάμα των χρωμάτων που είναι επιφορτισμένα μ’ ένα νόημα είναι απεριόριστη, όπως ακριβώς οι φυσικές αποχρώσεις του ουρανού.

  Αγιογραφία: Παναγία Καζάν (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Το μπλέ

  Ο αγιογράφος στην βυζαντινή τέχνη χρησιμοποιεί ένα μεγάλο αριθμό αποχρώσεων του μπλε: μπλε σκούρο της έναστρης νύχτας, χτυπητό μπλε του ουρανού το καταμεσήμερο και την πληθώρα των απαλών μπλε του ουρανού στο τελείωμα της ημέρας που ποικίλουν από το μπλε τιρκουάζ ως το πράσινο-μπλε. Ωστόσο το μπλε-ουρανί αποτελεί το συνηθισμένο φόντο στο οποίο ξεχωρίζει μια ατέλειωτη ποικιλία ουράνιων αποχρώσεων: το τρεμοφέγγισμα της έναστρης νύχτας, η αντανάκλαση της αυγής, οι μαύροι νυχτερινοί κύκλοι της καταιγίδας, η λάμψη του καιόμενου ηλιοβασιλέματος, το ουράνιο τόξο, τέλος, το χρυσαφί του μεσημεριού, όταν ο ήλιος φθάνει στο αποκορύφωμά του.

  Αγιογραφία: Παναγία Γλυκοφιλούσα (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Κατανόηση μέσω του ωραίου

  Η βυζαντινή τέχνη της ορθόδοξης αγιογραφίας, χρησιμοποιεί συμβολικά όλες τις αποχρώσεις. Οι εικονογράφοι γνώριζαν να τις χρησιμοποιούν, ακριβώς για να διαφοροποιήσουν τον υπερβατικό ουρανό απ’ αυτόν εδώ κάτω, δηλαδή απ’ αυτόν του τομέα της ύπαρξής μας. Εδώ βρίσκεται το κλειδί που μας οδηγεί, δια του ωραίου, στην ανείπωτη κατανόηση του συμβολισμού των χρωμάτων της αγιογραφίας.

  Αγιογραφία: Η Άμπελος (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Ο μυστικισμός της εικόνας

  Να λοιπόν χωρίς αμφιβολία ο μίτος που μας καθοδηγεί: ο μυστικισμός της αγιογραφίας είναι πριν απ΄ όλα ένας μυστικισμός του ήλιου στο πιο υψηλό πνευματικό του νόημα. Όσο ωραία κι αν είναι τα άλλα χρώματα του ουρανού, το χρυσαφί του ήλιου στο ζενίθ του είναι αυτό που συμβολίζει «το φως των φώτων», το «θαύμα θαυμάτων». Όλα τα άλλα χρώματα προσδιορίζονται από την εξάρτησή τους σε σχέση με το ηλιακό χρυσό και συνθέτουν μια «τάξη» μια «ιεραρχία» γύρω απ’ αυτό.

  Αγιογραφία: Παναγίας του Κύκκου (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Τα χρώματα της δημιουργίας

  Έτσι στην βυζαντινή τέχνη τα χρώματα, εστιάζονται γύρω από τον «ακοίμητο» ήλιο της Ορθοδοξίας. Κάθε χρώμα του ουράνιου τόξου βρίσκει το νόημά του στην απεικόνιση μιας πλευράς της θείας δόξης που εκπηγάζει από την υπερβατικότητα. Αλλά ανάμεσα σ΄ όλα τα χρώματα μόνο το χρυσό του ήλιου υποδεικνύει το κέντρο της θείας ζωής και όλα τα άλλα περιστρέφονται γύρω απ΄ αυτό.

  Αγιογραφία: Αγία Τριάδα (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Η χρυσοκοντυλιά

  Η αγιογραφία από μια βέβαιη μυστική ενόραση, φανέρωσε εκ των προτέρων το μυστήριο του ηλιακού φάσματος το οποίο ανακαλύφθηκε επιστημονικά λίγους αιώνες αργότερα. Είναι σαν να είχε «αισθανθεί» στην πολυφωνία των χρωμάτων την πολύχρωμη διάθλαση του μοναδικού μυστηρίου της θείας ζωής, της ηλιακής ζωής. Αυτό το θείο χρώμα φέρει στην αγιογραφία ένα ειδικό όνομα, αυτό της χρυσοκοντυλιάς. Ο τρόπος παρουσίασής του είναι εξαιρετικά αξιοσημείωτος.

  Αγιογραφία: Άγιος Σέργιος (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Θεία λάμψη

  Η χρυσοκοντυλιά δεν έχει ποτέ την συμπαγή όψη του χρυσού του κόσμου τούτου, μοιάζει μ’ ένα αέρινο αιθέριο ιστό από χρυσές ανάλαφρες ακτίνες που προέρχονται από τον Θεό και φωτίζουν με μία θεία λάμψη ό,τι τις περιτριγυρίζει. Κάθε φορά που βλέπουμε τη χρυσοκοντυλιά σε μία εικόνα, αυτό προϋποθέτει πάντα και δεικνύει την παρουσία του Θείου ως πηγής αυτής της χρυσοκοντυλιάς. Η χρυσοκοντυλιά εκφράζει τον δοξασμό από το θείο φως, πιο συγκεκριμένα δηλώνει την εισχώρηση στη θεία ζωή, αυτό που παρουσιάζεται σ’ αυτήν σαν κάτι πολύ κοντινό.

  Αγιογραφία: Χριστός ευλογών (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Ζωντανή λάμψη

  Συχνά η χρυσοκοντυλιά κάνει να τρεμοφέγγουν τα φτερά των Αγγέλων, επιχρυσώνει τις κορυφές των δένδρων του παραδείσου και καμιά φορά καλύπτουμε στις εικόνες τους τρούλους των Εκκλησιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτοί οι τρούλοι, στην εικονογραφική τους απόδοση δεν είναι καλυμμένοι μ’ ένα συμπαγές στρώμα χρυσού, αλλά με ακτίνες και χρυσά τρεμοφεγγίσματα. Χάρη στην αιθέρια ελαφρότητά τους αυτές οι ακτίνες θυμίζουν ένα φως ζωντανό, ζεστό και σαν να κινείται. Και ακριβώς απ’ αυτή τη ζωντανή λάμψη, απ’ αυτόν τον δυναμισμό που τρεμοφέγγει, η δόξα του επέκεινα διακρίνεται απ’ ό,τι είναι του Κόσμου τούτου, απ’ ό,τι δεν έχει ακόμα δοξασθεί.

  Αγιογραφία: Ευαγγελισμός (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Στολισμένα ενδύματα

  Η χρυσοκοντυλιά εμφανίζεται όταν ο αγιογράφος δείχνει το Χριστό δοξασμένο, και όταν θέλει ήδη να κάνει αισθητό ότι πλησιάζει ο δοξασμός Του. Βρίσκουμε συχνά τη χρυσοκοντυλιά στην απεικόνιση του νεογέννητου Χριστού, καθώς ο εικονογράφος καταφέρνει να υπογραμμίσει ότι αυτό το μικρό παιδί υπάρχει στην πραγματικότητα «προ των αιώνων». Τα ενδύματα του Χριστού είναι στολισμένα με χρυσοκοντυλιά στην Μεταμόρφωση, στην Ανάσταση και στην Ανάληψη. Και ακόμα ο Χριστός αστράφτει απ’ αυτή την ειδική ακτινοβολία της θεότητας , όταν αποσπά τις ψυχές από τον Άδη και όταν ξαναβρίσκει τον ληστή στον Παράδεισο.

  Αγιογραφία: Ανάσταση (διαβάστε περισσότερα εδώ)
• 
  Η Παναγία

  Κάθε φορά που οι αγιογράφοι έπρεπε να απεικονίσουν την διάκριση και την αλληλοπεριχώριση κτιστού και ακτίστου, χρησιμοποίησαν την χρυσοκοντυλιά με μία εντυπωσιακή τέχνη. Στις καλύτερες απ’ αυτές τις εικόνες, βλέπουμε πράγματι με την πρώτη κιόλας ματιά ότι η Παναγία, με σκουρόχρωμα ρούχα δίνει την εντύπωση μιας εμφάνισης του αόρατου κόσμου. Λάμπει, αστράφτει, ακτινοβολεί και ξεχωρίζει από τα χρώματα, τα σκόπιμα βαριά του επίγειου πλάνου δια της αιθέριας ελαφρότητας των ακτίνων της χρυσοκοντυλιάς.

  Αγιογραφία: Παναγία Βλαντιμήρ (διαβάστε περισσότερα εδώ)