Το τέλος της Ευρώπης που γνωρίσαμε...

 

Του Γιώργου Παυλόπουλου

Λίγο πριν από τον θάνατό του, το 1898, ο Γερμανός καγκελάριος Ότο φον Μπίσμαρκ είχε κάνει μια δήλωση που έμελλε να αποδειχθεί προφητική:

«Εάν είναι να υπάρξει άλλος πόλεμος στην Ευρώπη, τότε θα ξεσπάσει με αφορμή κάποιο απίστευτα γελοίο γεγονός που θα συμβεί στα Βαλκάνια».

Σχεδόν 15 χρόνια αργότερα, η δολοφονία στο Σεράγεβο του διαδόχου του θρόνου της Αυστροουγγαρίας, Αρχιδούκα Φερδινάνδου, ήρθε να τον επιβεβαιώσει με τον πιο τραγικό τρόπο, λειτουργώντας ως πυροκροτητής για την έκρηξη του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Διαψεύδοντας, ταυτόχρονα, μια προηγούμενη ρήση του Μπίσμαρκ -ότι τα Βαλκάνια δεν αξίζουν τα κόκκαλα ούτε ενός Πομερανού γρεναδιέρου.

Σήμερα, στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα και ένα αιώνα μετά το 1914, παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη θα έπρεπε να έχει πάρει το δίδαγμά της από τις αλλεπάλληλες, μικρές και μεγάλες, πολεμικές τραγωδίες που έχουν αφήσει βαθιά σημάδια στο «κορμί» της, μια γυναίκα αυτή τη φορά καγκελάριος ήρθε να μας υπενθυμίσει ότι... εδώ είναι Βαλκάνια. Ήταν η Άγκελα Μέρκελ, που προειδοποίησε ότι εάν η Γερμανία κλείσει τα σύνορά της στους πρόσφυγες, τότε υπάρχει κίνδυνος να ξεσπάσουν ένοπλες συγκρούσεις στα Βαλκάνια.

Λίγες μέρες αργότερα, μάλιστα, ένας άλλος Ευρωπαίος αξιωματούχος ήρθε να διαψεύσει όσους είχαν σπεύσει να σχολιάσουν ότι η Μέρκελ είχε υπερβάλει επιδιώκοντας απλώς να φοβίσει τους αντιρρησίες στο κόμμα της. Ο προεδρεύων στο συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ, ο Λουξεμβούργιος Ζαν Άσελμπορν, είπε ότι τα τείχη στα σύνορα και η αναβίωση των εθνικισμών «ενδέχεται να οδηγήσουν ακόμη και σε πόλεμο στην Ευρώπη».

Ακόμη κι αυτό να μη συμβεί, πάντως, η αλήθεια είναι ότι σήμερα το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μοιάζει να κλονίζεται συθέμελα από ένα «σμήνος» γεωπολιτικών, πολιτικών οικονομικών και κοινωνικών σεισμών. Σε βαθμό, μάλιστα, που ολοένα περισσότεροι όχι απλώς δεν πιστεύουν ότι θα επιβιώσει, αλλά έχουν αρχίσει να στοιχηματίζουν πότε θα αρχίσει το γκρέμισμα και πόσο γρήγορο και εντυπωσιακό θα είναι.

Εβδομάδα-φωτιά
Τα όσα συνέβησαν μόνο αυτή την εβδομάδα αρκούν για να αποδείξουν του λόγου το αληθές. Τη Δευτέρα, η καταλανική Βουλή ενέκρινε τον οδικό χάρτη για την απόσχιση της επαρχίας από την Ισπανία. Την Τρίτη, ο Ντέιβιντ Κάμερον έστειλε ουσιαστικά τελεσίγραφο στις Βρυξέλλες και τους εταίρους του, απειλώντας ότι εάν δεν δεχτούν τους όρους του για μια «ειδική σχέση», τότε θα ταχθεί υπέρ της αποχώρησης της Βρετανίας από την ΕΕ. Η Μαρίν Λεπέν τον αναγορεύει σε ήρωά της, ενώ και στην Πολωνία, η εθνιστική Δεξιά που ανέλαβε τη διακυβέρνηση μετά τις πρόσφατες εκλογές περιμένει στη γωνία για να απαιτήσει ανάλογες ευνοϊκές ρυθμίσεις.

Την ίδια ακριβώς ημέρα, στην Πορτογαλία η δεξιά κυβέρνηση έπεσε μόλις 10 μέρες από την ανάληψη των καθηκόντων της, σε μια πρωτόγνωρη συμμαχία των Σοσιαλιστών με την Αριστερά, που υπόσχονται να αμφισβητήσουν έστω και ορισμένες πλευρές του δόγματος της λιτότητας και της σκληρής δημοσιονομικής πειθαρχίας.

Μεγάλες αλλαγές

Στο μεταξύ, άνθρωποι συνεχίζουν να πνίγονται στα λίγα μίλια θάλασσας που μεσολαβούν ανάμεσα στις ακτές της Τουρκίας και της Ελλάδας. Δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες συνωστίζονταν υπό άθλιες συνθήκες στην Ειδομένη και τα λίγα περάσματα των συνόρων προς τον Βορρά που έχουν απομείνει ανοιχτά. Ενώ στη Γερμανία, το ακροδεξιό ξενοφοβικό AfD -του οποίου κορυφαίο στέλεχος δήλωσε πρόσφατα ότι οι πρόσφυγες πρέπει ακόμη και να πυροβολούνται!- φτάνει δημοσκοπικά το 10%, βαθαίνοντας τα ρήγματα που, ούτως ή άλλως, υπάρχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό.

Για όσους δεν το έχουν καταλάβει ακόμη, η Ευρώπη βιώνει το τέλος ενός ολόκληρου ιστορικού κύκλου, που άρχισε μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και κορυφώθηκε με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου. Η Ευρώπη (και η ΕΕ) που γνωρίσαμε σε λίγα χρόνια δεν θα υπάρχει πια. Το πώς θα είναι, ωστόσο, κανείς δεν μπορεί ακόμη να το προβλέψει.

Brexit, Grexit και Καταλονία
Φαινόμενα διάλυσης

Η σύνοδος κορυφής που θα διεξαχθεί στις 17-18 Δεκεμβρίου ενδέχεται να αποδειχθεί αποφασιστική για το μέλλον της Βρετανίας στην ΕΕ. Όπως δήλωσε την Τρίτη ο Ντέιβιντ Κάμερον επιδίωξή του είναι σε αυτήν να αποτυπωθεί το πλαίσιο μιας συμφωνίας με τους υπόλοιπους «27», έτσι ώστε ο ίδιος να οδηγήσει τη χώρα του σε δημοψήφισμα μέχρι το καλοκαίρι του επόμενου έτους. Το σενάριο αυτό φαίνεται αρχικά να βολεύει την Ανγκελα Μέρκελ και τον Φρανσουά Ολάντ, για τους οποίους το 2017 είναι εκλογική χρονιά και δεν θα ήθελαν ένα ακόμη ανοιχτό μέτωπο, το οποίο μάλιστα μοιάζει προνομιακό για τους εθνικιστές και την Ακροδεξιά.

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, όποτε κι αν διεξαχθεί το βρετανικό δημοψήφισμα, όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμά του, θα έχει ως συνέπεια να αλλάξει ριζικά τη μορφή της ΕΕ -είτε με ένα Brexit, που θα σημάνει την πρώτη αποχώρηση χώρας μετά την ιδρυτική πράξη της ΕΟΚ, το 1957, είτε με τη δημιουργία μιας Ένωσης δύο ή και περισσότερων ταχυτήτων, που σε πολλά επίπεδα θα λειτουργούν ευθέως ανταγωνιστικά. Ήδη, άλλωστε, διαφορετικές ταχύτητες έχουν δημιουργηθεί τόσο εντός της ΕΕ όσο και εντός της ευρωζώνης, με κάποιες χώρες να είναι λιγότερο... ισότιμες από τις πιο ισχυρές, ενώ και τα σενάρια περί Grexit ασφαλώς και εξακολουθούν να βρίσκονται στο τραπέζι.

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, την ίδια στιγμή πολλαπλασιάζονται και ενισχύονται οι φυγόκεντρες τάσεις και τα φαινόμενα «αυτομόλησης» και σε εθνικό επίπεδο, όπως δείχνουν οι εξελίξεις στην Καταλονία και οι δηλώσεις των Σκοτσέζων εθνικιστών ότι είναι έτοιμοι να επαναφέρουν το αίτημα της ανεξαρτησίας αναλόγως με την τροπή που θα πάρουν οι σχέσεις Βρετανίας και ΕΕ.

Μνημόνια, Αριστερά και Ακροδεξιά
Πολιτικές ανατροπές

Το 2015, σε δύο από τις χώρες της ΕΕ και της ευρωζώνης που υπέστησαν και συνεχίζουν να υφίστανται τα δεινά των Μνημονίων, σημειώθηκαν πρωτόγνωρες εξελίξεις: Στην Ελλάδα, μετά από τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, βρίσκεται στην κυβέρνηση ένα κόμμα που (κατ' όνομα, τουλάχιστον) προέρχεται από τον χώρο της Αριστεράς, ενώ στην Πορτογαλία, το πιθανότερο πλέον σενάριο είναι η ανάληψη της κυβέρνησης από τους Σοσιαλιστές με την ψήφο της Αριστεράς και του ΚΚ. Το γεγονός ότι σε αυτές τις δύο χώρες η κοινωνική διαμαρτυρία και οργή αποτυπώθηκε κυρίως σε μια «αριστερή στροφή» δεν είναι άσχετο με το γεγονός ότι αμφότερες γνώρισαν δικτατορίες, από τις οποίες απηλλάγησαν μόλις πριν από 40 χρόνια.

Δεν συμβαίνει το ίδιο, όμως, με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως τις πιο πλούσιες, όπου η διαφαινόμενη ανατροπή έχει χρώμα μαύρο. Ήδη, στις τρεις από τις τέσσερις σκανδιναβικές χώρες η Ακροδεξιά συγκυβερνά, στη Γαλλία η Μαρίν Λεπέν διεκδικεί με αξιώσεις την πρωτιά στις προεδρικές εκλογές του 2017, στη Γερμανία το Pegida και το AfD ενισχύονται επικίνδυνα, όπως και τα ακροδεξιά κόμματα στις Κάτω Χώρες, στην Πολωνία ανέλαβε υπουργός Άμυνας της αντιευρωπαϊκής νέας κυβέρνησης ένας ορκισμένος αντικομμουνιστής, ενώ στην Ουγγαρία το Jobbik αλωνίζει ανενόχλητο και έχει επιβάλει την ατζέντα του και στον πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν.

Αγορά εργασίας και ασφάλιση
Κοινωνικός Αρμαγεδδών

Ο Μάριο Ντράγκι έχει διαμηνύσει πως σκέφτεται σοβαρά να επεκτείνει το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων και πέρα από τον Σεπτέμβριο του 2016, καθώς μέχρι στιγμής δεν έχει καταφέρει να επιφέρει να αναμενόμενα αποτελέσματα στην ευρωζώνη. Αρκετοί στο Βερολίνο, όμως, αντιδρούν έντονα σε αυτό το ενδεχόμενο, χαρακτηρίζοντας καταστροφική την πολιτική της ΕΚΤ, παρά το γεγονός ότι γνωρίζουν καλά ότι αυτή είναι η τεχνητή αναπνοή που κρατά ζωντανές οικονομικά αρκετές χώρες, αποτρέποντας ακόμη χειρότερες συνέπειες για τις κοινωνίες τους. Προχθές, μάλιστα, ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε αποδοκίμασε τον Ντράγκι, δηλώνοντας ουσιαστικά ότι με την εκτύπωση χρήματος αποτρέπει τις κυβερνήσεις από την εφαρμογή των επώδυνων μεταρρυθμίσεων.

Όλα αυτά σημαίνουν, πρακτικά, ότι όσο η Γερμανία και οι σύμμαχοί της έχουν το πάνω χέρι (και θα συνεχίσουν να το έχουν, ειδικά στην ευρωζώνη), τα εναπομείναντα δικαιώματα των εργαζομένων και το κοινωνικό κράτος θα συνεχίσουν να δέχονται συντριπτικά πλήγματα, εντείνοντας τα φαινόμενα της ανεργίας και της φτώχειας στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Το περίφημο «κοινωνικό συμβόλαιο», το οποίο σφράγισε τη μεταπολεμική πορεία της Γηραιάς Ηπείρου και κατέστησε δυνατό να ξεπεραστούν οι αναταράξεις που κατά καιρούς ξεσπούσαν, περνά σταδιακά στην ιστορία -αρχικά στις χώρες του Νότου και των Μνημονίων και, στη συνέχεια και πιο σταδιακά, στον πιο ανεπτυγμένο Βορρά και τις ευρωπαϊκές «υπερδυνάμεις».

Οι εστίες πολλαπλασιάζονται
Πολεμική απειλή

Ποτέ πια πόλεμος στην Ευρώπη, είχαν αναφωνήσει νικητές και ηττημένοι πάνω στα συντρίμμια του 1945 -γι' αυτό, προχώρησαν αρχικά στην ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Άνθρακα και Χάλυβα και, στη συνέχεια, της ΕΟΚ. Βεβαίως, δεν τήρησαν πλήρως την υπόσχεσή τους καθώς -εκτός φυσικά από τον Ψυχρό Πόλεμο- επί μία ολόκληρη δεκαετία στην Ευρώπη ακουγόταν πεντακάθαρα η κλαγγή των όπλων, ο θρήνος του θανάτου και ο οδύνη των προσφύγων, με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Όσοι πίστεψαν ότι αυτό ήταν το τελευταίο επεισόδιο, διαψεύστηκαν με τον εμφύλιο και τη διάλυση της Ουκρανίας.

Και την ίδια στιγμή, αυτά που συμβαίνουν στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, στη Συρία και το Ιράκ, δεν απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν ως μια «πρόβα τρίτου παγκοσμίου πολέμου». Δεν χωράει αμφιβολία ότι η Ευρώπη είναι σήμερα περικυκλωμένη από επικίνδυνες εστίες έντασης, που κάθε άλλο παρά απίθανο είναι να πυροδοτήσουν έναν ακόμη πόλεμο.

Ειδικά μετά το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης, που κάνει πολλούς ηγέτες να προειδοποιούν ανοιχτά για το ενδεχόμενο ένοπλων συγκρούσεων. Νομίζετε πως υπερβάλουν; Σκεφτείτε, απλώς, τι μπορεί να συμβεί εάν μια χώρα αποφασίσει να απελάσει μαζικά χιλιάδες πρόσφυγες και τους οδηγήσει με στρατιωτική συνοδεία στα σύνορα -την ώρα που εκείνη η οποία θεωρητικά οφείλει να τους υποδεχτεί κλείσει τις διαβάσεις με τον δικό της στρατό. Υποθέστε, επίσης, ότι αυτό συμβαίνει στα Βαλκάνια και ότι απελπισμένοι πρόσφυγες ορμούν στα συρματοπλέγματα και τα ναρκοπέδια.

Αν αυτά δεν φτάνουν, αναλογιστείτε τις συνέπειες του διχασμού στις κοινωνίες...