Τι είναι το TTIP;

 

ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 26/06/2015 - 16:01 0 Σχόλια 

Του Νίκου Αστρουλάκη

Ποτέ άλλοτε στην ανθρωπινή ιστορία η πληροφορία δεν ήταν τόσο προσβάσιμη (στο λεγόμενο αναπτυγμένο κόσμο), και ποτέ άλλοτε οι θεωρίες συνομωσίας δεν λάμβαναν τέτοιες διαστάσεις. Ωστόσο όταν αναφερόμαστε στο ΤΤΙΡ δεν αναφερόμαστε σε θεωρία συνομωσίας αλλά στην πραγματική συνομωσία που σχεδιάζεται μεταξύ της κυβέρνηση των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής[i].

«Αντικείμενο των συναντήσεων [της κυβέρνησης των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής] – που ξεπέρασαν τις εκατό– ήταν η προετοιμασία των θέσεων της ΕΕ ενόψει των διαπραγματεύσεων και παρέμειναν μυστικές…» γι αρκετό χρονικό διάστημα, μας πληροφορεί ο John Hilary.

Το παρόν κείμενο έχει ως στόχο την ενημέρωση του αναγνώστη τι εστί «Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου & Ελεύθερων Συναλλαγών» [Transatlantic Trade and Investment Partnership (ΤΤΙΡ)] και να συνδράμει στο βαθμό που του αναλογεί στoν κοινωνικό διάλογο στην Ελλάδα.

Το ΤΤΙΡ  είναι μια συμφωνία «ελεύθερου εμπορίου και συναλλαγών» στα πρότυπα της NAFTA (Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών, ανάμεσα στις ΗΠΑ, τον Καναδά και το Μεξικό). Για την ιστορία, η φιλελευθεροποίηση που συντελέστηκε μέσω της NAFTA, που τέθηκε σε ισχύ το 1994, στέρησε εκατομμύρια θέσεις εργασίας στις ΗΠΑ και στις άλλες χώρες εταίρους, χειροτέρευσε τις εργασιακές σχέσεις και συμπίεσε τον πραγματικό μισθό σε εκατομμύρια εργαζόμενους.

Οι προβλεπόμενες επιπτώσεις του ΤΤΙΡ στην ΕΕ περιλαμβάνουν κυρίως τα πεδία: της εργασίας, της ασφάλειας τροφίμων, του περιβάλλοντος, του δημόσιου τομέα, των προσωπικών δεδομένων, και της επίλυσης διαφόρων (υπερεθνικών) επενδυτών με Έθνη-Κράτη.

Εργασία: Όπως προβλέπεται από την ιδία την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το TTIP είναι πιθανό να επιφέρει παρατεταμένη και ουσιαστική έξοδος ευρωπαίων εργαζομένων από την αγορά εργασίας, ενθαρρύνοντας τις προμήθειες σε αγαθά και υπηρεσίες από πολιτείες των ΗΠΑ, όπου το εργασιακό μοντέλο είναι ελαστικότερο και τα εργασιακά δικαιώματα ανύπαρκτα. Περά από τις επιφυλάξεις της Επιτροπής είναι περισσότερο από βέβαιο, ότι η ΤΤΙΡ θα οδηγήσει σε απορρύθμιση του πλαισίου των εργασιακών σχέσεων στην ΕΕ προσαρμόζοντας το στο μοντέλο των ΗΠΑ ενισχύοντας έτσι θεσμικά την προσπάθεια των υπερεθνικών επιχειρηματικών λόμπι για περικοπή των μισθών και περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Ασφάλεια Τροφίμων:  Μια από τις προτεραιότητες των επιχειρηματικών λόμπι στις διαπραγματεύσεις για το TTIP είναι η κατάργηση των ευρωπαϊκών κανονισμών για την ασφάλεια των τροφίμων. Είναι κοινός τόπος ότι οι κανονισμοί ασφάλειας τροφίμων στις ΗΠΑ είναι κατώτεροι από εκείνους της Ευρώπης. Η διαφορά κανονισμών ασφαλείας συχνά θέτει φραγμούς στις ευρωπαϊκές εισαγωγές τροφίμων από τις ΗΠΑ. Με πολλούς άλλους τρόπους αλλά και μέσω της ΤΤΙΡ οι πολυεθνικές εταιρίες του κλάδου επιδιώκουν την άρση των περιορισμών παραγωγής και εμπορίας Όπως μας αποκαλύπτει ο John Hilary «Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πραγματοποιήσει πολλές μυστικές συναντήσεις με εκπροσώπους της βιομηχανίας τροφίμων που επιθυμούν διακαώς να αμβλύνουν τους κανονισμούς για την ασφάλεια των τροφίμων..». Ως εκ τούτου, η εναρμόνιση των ευρωπαϊκών κανονισμών ασφάλειας τροφίμων με αυτά των ΗΠΑ θα υποβαθμίσει την ασφάλεια τροφίμων στην ΕΕ.

Περιβάλλον: Παρομοίως, η ΕΕ εφαρμόζει αυστηρότερους κανονισμούς σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος. Για παράδειγμα, ο ευρωπαϊκός κανονισμός REACH για τα χημικά προϊόντα υποχρεώνει τους βιομηχάνους να αποδείξουν ότι μια χημική ουσία είναι ασφαλής προτού πάρουν έγκριση για την εμπορική της εκμετάλλευση. Εν αντίθεση, στις ΗΠΑ η δημόσια ρυθμιστική αρχή υποχρεώνεται να αποδείξει ότι μια χημική ουσία δεν είναι ασφαλής: Το αντίθετο δηλαδή. Όπως στοιχειοθετεί ο John Hilary «Από το 1976 μέχρι σήμερα και με βάση αυτό τον νόμο, ο αμερικανικός Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος έχει καταφέρει να επιβάλει ελέγχους σε μόλις έξι από τις 84.000 χημικές ουσίες που κυκλοφορούν στο εμπόριο στις ΗΠΑ.» Οικολογικές οργανώσεις στις ΗΠΑ παλεύουν για την αλλαγή του ρυθμιστικού πλαισίου προς την κατεύθυνση του ευρωπαϊκού κανονισμού. Από την άλλη πλευρά, οι πολυεθνικές αλλά και οι ευρωπαϊκές εταιρείες πιέζουν προς την αντίθετη κατεύθυνση γιατί το αμερικανικό ρυθμιστικό πλαίσιο αυξάνει την ανταγωνιστικότητα και τα κέρδη τους. Επιπλέον, στο πεδίο του περιβάλλοντος, η ΤΤΙΠ εγείρει θέματα αύξησης του διοξειδίου του άνθρακα και αποδυνάμωσης της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την Ποιότητα των Καυσίμων. Ακόμα, η ΤΤΙΡ ανοίγει ζητήματα όπως η επέκταση της «υδραυλικής ρωγμάτωσης» στην εξόρυξη που απαγορεύεται σήμερα στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες.

Δημόσιος τομέας: Ο δημόσιος τομέας (υγεία, παιδεία, οργανισμοί κοινής ωφέλειας κ.ο.κ.) στα περισσότερα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι διευρυμένος σε σχέση με τις ΗΠΑ. Αυτό αποτελεί πρόκληση για τις αμερικανικές εταιρείες που βλέπουν μεγάλα περιθώρια κερδοσκοπίας όπως για παράδειγμα στα δημόσια συστήματα υγείας και στα κρατικά μονοπώλια στον τομέα των υπηρεσιών κοινής ωφελείας (πχ. νερό). Στη συζήτηση για τα δημόσια συστήματα υγείας ο επικεφαλής του Τμήματος Συστημάτων Υγείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχε δηλώσει «Να θυμάστε ότι το αμερικανικό σύστημα λειτουργεί καλά για όσους έχουν λεφτά, αλλά όχι και τόσο για όσους δεν έχουν». Αυτό που είναι ακόμα πιο επικίνδυνο για μια χώρα είναι ότι δεν θα μπορεί να αναστρέψει την ιδιωτικοποίηση των δημόσιων υπηρεσιών της αφότου αυτή θα έχει συντελεστεί. Το ΤΤΙΡ εγκαθιστά ένα αυστηρό νομικό πλαίσιο υπεράσπισης των ιδιωτικοποιήσεων των δημοσίων υπηρεσιών και των όρων που θα προβλέπονται στις συμβάσεις ιδιωτικοποίησης. Επίσης στον τομέα των προμηθειών του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα το ΤΤΙΡ άρει «εμπόδια» που υπηρετούν εθνικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς σκοπούς. Όπως υπογραμμίζει ο John Hilary «οι μόνοι κερδισμένοι θα είναι οι υπερεθνικές επιχειρήσεις οι οποίες εκτοπίζουν τους τοπικούς προμηθευτές και τους αποσπούν τις συμβάσεις».

Προσωπικά δεδομένα: Η διαχείριση των προσωπικών δεδομένων αφορά σε ένα λεπτό ζήτημα με αμφιλεγόμενες διαστάσεις. Οι διαπραγματεύσεις για τα προσωπικά δεδομένα στα πλαίσια του ΤΤΙΡ παραμένουν μυστικές. Ωστόσο από ότι γνωρίζουμε το ΤΤΙΡ στοχεύει να αποδυναμώσει τη νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα, καθιστώντας ευκολότερη την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε αυτά για εμπορική χρήση. Από την άλλη, όπως αναφέρει ο John Hilary “Είναι πολύ πιθανό το κεφάλαιο του TTIP για την πνευματική ιδιοκτησία να περιέχει διατάξεις για τα πνευματικά δικαιώματα, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα εμπορικά σήματα με σκοπό την ενίσχυση του ελέγχου της γνώσης εκ μέρους των επιχειρήσεων εις βάρος της ελεύθερης πρόσβασης σε αυτήν στην ΕΕ και τις ΗΠΑ.» Σε κάθε περίπτωση, το ΤΤΙΡ ανοίγει μια συζήτηση για την επανεξέταση των κανόνων που διέπουν τα προσωπικά δεδομένα προς όφελος των εταιρειών και όχι των κοινωνιών και των πολιτών.

Διαφορές (υπερεθνικών) Επενδυτών-Κράτους: Ίσως μια από τις μεγαλύτερες απειλές του ΤΤΙΡ εδράζεται στις δυνατότητες που σχεδιάζει για τις υπερεθνικές επιχειρήσεις να προσφεύγουν κατά συγκεκριμένων χωρών για ζημίες τις οποίες υπέστησαν κατόπιν αποφάσεων δημόσιας πολιτικής. Μέσω του ΤΤΙΡ σχεδιάζεται η εφαρμογή ενός συστήματος ISDS μεταξύ υπερεθνικών επενδυτών και κρατών. Όπως μας καταδεικνύει o John Hilary «Η πρόβλεψη για ένα σύστημα Επίλυσης Διαφορών Επενδυτή-Κράτους (Investor-State Dispute Settlement, ISDS) έχει πρωτοφανείς επιπτώσεις διότι αποδίδει στο υπερεθνικό κεφάλαιο νομική υπόσταση ισοδύναμη με εκείνη του έθνους-κράτους». Μέσα σε αυτό το πλαίσιο παρέχεται ξεκάθαρα η δυνατότητα στις υπερεθνικές επιχειρήσεις να αποκτούν τη δυνατότητα να αμφισβητούν τις δημοκρατικές αποφάσεις κυρίαρχων κρατών και να διεκδικούν αποζημίωση όταν αυτές οι αποφάσεις επηρεάζουν αρνητικά τα κέρδη τους μέσω των διαιτητικών δικαστηρίων και όχι των εθνικών συστημάτων δικαιοσύνης. Μέσα από τη διεθνή εμπειρία φαίνεται ότι η εφαρμογή του ISDS σε διμερείς συμβάσεις επενδύσεων ή σε άλλες συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών έχει ήδη επιφέρει σοβαρά πλήγματα στην άσκηση δημόσιας πολιτικής και στη δημοκρατία. Η επέκταση του δικαίου επίλυσης διαφόρων αυτού του τύπου, μέσω του TTIP, θα επιδείνωση τη θέση των εθνών-κρατών απέναντι στο υπερεθνικό κεφάλαιο με συγκεκριμένες συνέπειες για τους πολίτες τους.

Αντιδράσεις ενάντια στο ΤΤΙΡ

Παρά τους παρασκηνιακούς σχεδιασμούς μεταξύ της κυβέρνηση των ΗΠΑ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το διεθνές κίνημα εναντία στο ΤΤΙΡ έχει ήδη καταφέρει την αναστολή τους και στις δυο πλευρές του Ατλαντικού. Ακτιβιστές στους τομείς της δημόσιας υγείας, του περιβάλλοντος και της κοινωνικής δικαιοσύνης μαζί με συνδικάτα και ομάδες καταναλωτών τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ αντιτάσσονται στην απορρυθμιστική ατζέντα του TTIP. Οι πιέσεις που δέχονται τόσο η αμερικανική κυβέρνηση όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οδήγησαν στη δημοσιοποίηση του σχεδίου της συμφωνίας και σε επίσημη διαβούλευση. Εν κατακλείδι, το ιστορικό επίδικο σε αυτή τη συζήτηση αλλά και ευρύτερα βρίσκεται στη διαμόρφωση της κατεύθυνσης που πλαισίου της παγκόσμιας οικονομίας σε σχέση με τα κέρδη των υπερεθνικών επιχειρήσεων και τη βιώσιμη ανάπτυξη των κοινωνιών και του περιβάλλοντος. Η ενημέρωση είναι μόνο η αρχή.

[i] Το άρθρο είναι βασισμένο στη μελέτη οδηγό του Επίτιμου Καθηγητή της Σχολής Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Νόττινχαμ και εκτελεστικού διευθυντή της οργάνωσης  «War of Want», John Hilary. Η μελέτη του John Hilary διατίθεται ελεύθερα (στην Αγγλική καθώς και μεταφρασμένη στην Ελληνική γλώσσα) στον ιστότοπο: http://rosalux.gr/publication/.

* Ο Νίκος Αστρουλάκης είναι Δρ. Οικονομολόγος